Pandeli Koçi: Dosjet e shkrimtarëve manipuloheshin sipas interesave të Sigurimit

Shkrimtari Pandeli Koçi gjatë sistemit komunist ka punuar në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”. Ai na rrëfen rastet se kur mund të censurohej një shkrim gjatë këtij sistemi, duke këmbëngulur se autocensori më i fortë i një materiali ishte vetë autori i tij.

Gjithashtu, ndalet edhe te shkrimtarët disidentë në vendin tonë, që sipas tij, kanë qenë shumë të paktë. Ai në një intervistë për Shekullin përmend si disidentë vetëm Kasem Trebeshinën dhe Pano Taçin. Kjo, sepse sipas Koçit, disidenca në Shqipëri ka qenë ndryshe nga vendet e tjera të Lindjes.

Në Shqipëri nuk lejohej që të botohej asnjë varg kundër ideve të kohës. Ndërsa për dokumentet që botohen duke dhënë raporte nga Lidhja e Shkrimtarëve, ai tregon se nuk është i bindur për vërtetësinë e tyre. Ndonëse në to është edhe emri i tij, apo emri i Dritëro Agollit, i cili, sipas tij, nuk mund të ishte disident, pasi ka qenë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve. Teksa na rrëfen disa raste, tregon se është gjendur keq gjatë asaj periudhe, vetëm sepse njerëzit niseshin nga zemërime vetjake dhe shpeshherë vinin në këto lista emra që nuk kishin ndonjë disidencë, apo që nuk kishin asgjë kundër realizmit socialist apo ideve të kohës.

Zoti Koçi, po diskutohet sërisht për dosjet e shkrimtarëve...

Unë nuk kam punuar në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve, por kam qenë redaktor në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”. Shefi i kësaj redaksie, një burrë i nderuar, Dhimtër Fullani, studiues dhe historian i letërsisë, me një gjysmë shaka, gjysmë të vërtetë thoshte: “Ne jemi si mbi mina”. Për një vjershë, tregim, romancë etj., që mund të shikoje që ishte jashtë kritereve të realizmit socialist, mund ta aludoje nëse mund të ishte ekuivok. Edhe nëse thoje që ky shkrim është ekuivok, kishte rrezik të madh.

Pra jo vetëm që duhet që t’i shërbente politikës në fuqi, pra vërtet këta redaktorët që shërbenin në një organ, qoftë në Lidhjen e Shkrimtarëve, qoftë në shtëpitë botuese “Naim Frashëri”, ishin në vendin e censorit, por para censorit ishte vetë autocensori. Ishin vetë autorët përgjegjës, që e kishin censurën në kokën e tyre. Pra në këto kushte autorët dhe redaktorët, shikonin kryesisht vlerat artistike të shkrimeve, që të arrinin në nivel mesatar. Në raste të veçanta u thuhej që të rishitej ndonjë pjesë, sepse kishte mundësi interpretimi. Natyrisht që do të shmangej ajo nëse libri duhet të botohej.

Por, sipas jush, a duhen hapur dosjet?

Varet se çfarë dosjesh dhe a janë të vërteta. Nuk duhet të nisemi nga parimi bazë, që jo çdo dokument është një fakt real. Ato manipuloheshin në mënyrë të veçantë brenda interesave të Sigurimit të Shtetit, apo të atyre që kishin interesa për të goditur këtë apo atë autor. Shpeshherë ndodhte që mund të të akuzonin për një krim ordiner, edhe të të vinin pastaj edhe gabime ideologjike për të të akuzuar në interpelancë. Pra në këto kushte ishte shumë e stërholluar puna e Sigurimit të Shtetit, çdo deklaratë edhe çdo shkrim që jepej, sikurse është edhe te libri, “Kadare i denoncuar” i Dashnor Kalloçit, nuk mund që të pranohet si e vërtetë.

Në atë libër përmendet edhe emri juaj? Përmendet edhe emri im, që ka thënë gjëra të papranueshme, ose që të tjerët kanë spiunuar. Por e vërteta është që unë nuk kam qenë asnjëherë disident. Edhe shumë të tjerë që sot mbahen si të tillë nuk kanë qenë disidentë. Aq më tepër kur ne ngatërrojmë fjalën disident, me ata që kanë qenë kundërshtar të realizmit socialist. Për shembull, sikurse më kanë thënë, Astrit Delvina në gjyqin e tij kur i tha gjykatësi: “Ti ke shkelur realizmin socialist”. Ai deklaroi: “Unë nuk kam qenë kurrë shkrimtar i realizmit socialist”. Pra ky nuk ishte disident, por nga ata që punonin, që normalisht i përkisnin krahut pro pushtetit, pro Partisë dhe që pastaj kur ata pësonin zhgënjim dilnin. Por këta janë shumë të paktë, nuk numërohen as me gishtat e një dore.

A ka nga ata që për deklarata të thëna gabimisht e kanë pësuar?

Janë shumë që kanë qenë nëpër burgje. Ndërsa nga ata që e kanë pësuar gabimisht nuk dua që të përmend emra, por që kanë qenë në burg dhe që kanë qenë vërtet disident janë: Kasem Trebeshina, Pano Taçi etj.. Por disidentët te ne numërohen me gishtat e një dore, sepse nuk lejohej. Duhet të dimë se disidenca në Shqipëri është ndryshe nga vendet e Lindjes, Poloni, Çeki, Rumani apo në Rusi, që njiheshin si të tillë. Te ne nuk lejoheshin qoftë edhe për një varg të vetëm, që mund të ishte kundër ideve të kohës. Ata nuk mund që të botonin, sepse ose do të ishin futur në burg ose nuk do t’u botohej shkrimi. Pra kemi atë që nuk mund të kishte disidentë, edhe nuk kemi të tillë.

Kurse për dokumentet që botohen, që jepen raporte nga ana e Lidhjes së Shkrimtarëve, nuk di që të të them sesa të vërteta janë këto, sepse atje ishte edhe emri im, edhe i Sulejman Matos, që ç’është e vërteta fliste gjëra, “herezi politike”. Por ishte edhe emri i Luan Qafëzezit që unë e di mirë që nuk ka qenë, apo dhe i Dritëro Agollit, që dihet që nuk ka qenë i tillë. Ai ishte kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve edhe nuk mund që të ishte disident. Por duke u nisur nga zemërime vetjake shpesh viheshin në këto lista edhe njerëz që nuk kishin ndonjë disidencë, që nuk kishin asgjë kundër realizmit socialist apo kundër ideve të kohës.

Për shembull?

Nuk do të përmend emra, por do them vetëm një rast. Në vitin 1972 dy persona vinin nga Vlora, në zyrën e drejtorit. Befas mua më thërrasin duke më thënë: “Ç’libër të një kosovari ke shpërndarë në Vlorë?”. Librat nuk dilnin nga Biblioteka Kombëtare, unë i kopjoja nga dorë. Por ishin dy persona, të cilët e kishin thënë këtë. Natyrisht që u vërtetua. Aty luajti një rol shumë pozitiv dhe realist drejtori i asaj kohe, Ali Abdihoxha, shkrimtar. Ai kërkoi kartelën time. E pa dhe më tha: “Në rregull dhe mund të ikësh”. Në të vërtetë u tregua shumë dashamirës. Ai e pa që libri mungonte, por për mos të më bërë problem, më tha që mund të ikja. Në të vërtetë unë e kisha librin në shtëpi.

Për çfarë libri bëhej fjalë?

Bëhej fjalë për një përmbledhje me poezi të Ali Podrimës, në shqip edhe italisht. Shtëpinë e kisha afër dhe shkova e solla. U thashë se nuk ka libër në Vlorë. Unë e dija për librat që ishin në Vlorë. Ata kishin çuar libra atje, por ishte marrë sikur ishin libra që nuk i pranonte regjimi.

Po tekstet që i rishikonte redaksia, kur censuroheshin?

Autorit i thuhej që ke këtë ekuivok përpara se të botohej libri. Për shembull, një poezi. Ka raste që mund të mos kthehej disa herë. Por ekzistonte diçka që çdo redaktor nuk kishte punë me redaktorin tjetër, por ai përgjigjej vetëm për shefin e redaksisë. Ndërsa në raste të tjerë nuk mund të them gjë, sepse nuk e di se çfarë kanë bërë. Por unë nuk kam pasur libra të tillë. Më kujtohet një rast i veçantë, që kur nuk ishte dakord kryeredaktori dhe ai do të diskutohej. Ishte një libër me luftën e Sigurimit të Shtetit, shkruar nga një punonjës i Ministrisë së Brendshme, që tregonte sesi ka hyrë spiunimi i huaj në Shqipëri. Ishte libri “Agjenti 303”, botuesi thoshte që është i dobët, pra diskutohej më tepër për vlerat artistike. U botua libri dhe pse ishte libër i dobët.

Bashkim Shehun e kisha takuar vetëm 3 herë në jetën time

Komiteti Qendror verifikonte edhe letrat anonime. Por, kjo nuk përbën risi, aq shumë sa fakti, që njerëzit edhe në demokraci kanë spiunuar. Prandaj, sipas Koçit, njerëzit kanë prirje të tilla, që të bëjnë manipulime dhe shpifje. Prandaj duhet verifikuar dosjet.

Ka pasur momente që jeni ndjerë të përdorur?

Te libri i Kadaresë mund të ketë raste, por unë nuk mund të them nëse ka pasur. Njerëzit e kanë bërë nga zemërimi, sepse unë s’është se e kam përmendur librin dhe nuk mund të them se filani më ka spiunuar. Di edhe një rast tjetër që më thanë dy shokë se: “Komitetit Qendror i ka ardhur një letër për ty, në të cilën thuhet se je shokë i ngushtë i Bashkim Shehut”. Bashkim Shehu në atë kohë ishte në burg, por megjithatë ata kërkonin që ta verifikonin këtë fakt.

Ju a e kishit shokë Bashkim Shehun?

Unë Bashkim Shehun në jetën time e kam takuar vetëm 3 herë me nga 3 minuta. Pra kjo nuk u vërtetua. Pra se kush është ai që ma ka bërë këtë nuk di të them. Atëherë edhe letrat anonime verifikoheshin. Në këto raste nuk them dot asnjë emër. Por di tjetrën, që njerëzit edhe në kohën e demokracisë kanë spiunuar. Pra njerëzit që kanë atë prirje bëjnë manipulime dhe shpifje.

Por realisht a do donit që të hapeshin dosjet?

Nuk ka asgjë të keqe, vetëm duhet verifikuar, pasi jo çdo dokument është fakt real. Duhet parë në kontekstin e të gjithë çështjes, në të cilën flitet për të.




Koha Net Prishtinë
30 Nëntor 2015