Unë Çatin Saraçi, të akuzoj ty Ahmet Zogu si tradhtar të atdheut tënd, si vrasës e hajdut …
Ahmet Zogu, i kurorëzuar me vone mbret i Shqipërisë me lejen e
Musolinit, lindi rreth vitit 1893. Asokohe Shqipëria ishte province
turke dhe turqit nuk e kishin me detyrim regjistrimin e lindjeve në
asnjë vis të perandorisë. Ndërkohë që të krishterët shqiptare
regjistroheshin në librin e kishës, krahina e Zogut nuk e njihte këtë
lloj regjistrimi sepse ishte kthyer en bloc në fenë muhamedane në vitin
1851. Kur mbushi tete vjeç, Zogu u dërgua në Kostandinopoje ku kreu
shkollën fillore dhe mësoi turqisht në mejtep. Gjate gjithë jetës se
tij, Zogu ka kryer vetëm këto tri klase shkolle: Nga Shqipëria kishte
marre me vete një tutor, Abdurrahman Krosi (Lale Krosi), njeri krejt
analfabet, bëmat dhe krimet e të cilit nuk lënë pa prekur as njerëzit e
familjes (dihet se cyti vrasësit e të vëllait). Saraçi saktëson se ngaqë
nuk e mësoi kurrë gramatikën e shqipes, Zogu nuk ia ka shkruar kurrë
njeriu asnjë letër me dorën e vet, por i ka diktuar ato.
Në vitin 1917, kur ndodhej në Vjene me studime pas një burse të
qeverise austriake, ndodhi dhe takimi i pare i Catinit me Ahmetin.
Atëherë Austria ndihmonte në arsimim një grusht shqiptaresh të spikatur,
pasi kishte plane për këtë vend të vogël. Ndërsa mbi dy të tretat e
Shqipërisë ndodheshin nen pushtimin austriak, 70 kryetare fisesh u nisen
në Vjene t’i paraqesin nderimet Kajzerit, mes tyre dhe Zogu. “Me lanë
përshtypje të thelle fjalët patriotike që dilnin nga goja e një
muhamedani shqiptar”, thotë për Zogun Saraçi. Takimi i dyte tre vjet me
vone në Tirane, e bindi Saraçin se një njeri me entuziazëm të tille i
duhej Shqipërisë, ndaj “u betova ta ndihmoj me mish e me shpirt”. Dhe
viti 1920 e gjen Shqipërinë me këtë pasqyre politike: Klasa sunduese
ishin bejlerët, ndërsa Zogu ishte në opozite, i përkrahur nga rinia.
“Ai ishte tipi ideal për udhëheqje, po të kemi parasysh se asnjë
katolik nuk mund ta reformonte vendin pa shkaktuar një konflikt serioz
fetar”. Saraçi vuri re se si kryeministër, Zogu mori disa reforma
drastike duke tronditur keqaz doket kanceroze aziatike: I ktheu varrezat
muhamedane në parqe, u dha mundësinë grave myslimane të merrnin
iniciativën në duar, ndaloi me ligj poligaminë, fete nuk duhej të
përziheshin në punët e shtetit. “Atëherë vendosa të predikoj për të në
zonën e Shkodrës, ku Zogu njihej shume pak”, thotë Saraçi, duke shtuar
se qyteti i tij i lindjes ishte de fakto kryeqytet për Shqipërinë e
vogël. Por këtu mbarojnë përshtypjet e tij të mira për Ahmetin, i cili
të vetmen histori që kishte mësuar edhe në detajet më të hollësishme,
ishte ajo e Napoleon Bonapartit.
Ja si e përshkruan Catin Saraçi situatën e nxehte të viteve
1922-1924, e papërsëritshme në historinë shqiptare qofte dhe për faktin
se mes vrasjesh e betejash politike, mori jete foshnja e
parlamentarizmit shqiptar: Shefqet bej Verlaci ishte kryetari i shtetit
skeletik shqiptar. Çifligari me i madh i vendit me mbi 40 mije ha toke
të punueshme në Shqipërinë e jugut pa llogaritur sipërfaqet e shitura,
ai kishte gjithmonë njerëz të gatshëm për ta ndjekur. Zogut i duhej kjo
force, ndaj në 1923-shin fejohet me vajzën e Verlacit. Pas kësaj, ky i
fundit i jep gjithë votat e përkrahësve në parlament dhe stabilizon
situatën e dobët financiare të dhëndrit duke i paguar rreth 18 mije
paunde (Saraçi flet gjithmonë me monedhën britanike). Një vit me vonë,
Zogu kryeministër plagoset nga Beqir Valteri dhe si i pamundur për disa
jave, ia delegon pushtetin vjehrrit. Ndërkaq, thurr planin me ndihmën e
përhershme të Lale Krosit dhe kryen shpagimin e gjakut duke vrare Avni
Rustemin, pa llogaritur ndoshta se me këtë do të ndizte revolucionin. I
lutet vjehrrit ta ndihmoje në konflikt me të holla e njerëz, por Shefqet
beu që nuhat rrezikshmërinë e situatës, rreket për kompromis me
kryengritësit nga frika e humbjes se pasurisë. “Atëherë ne morëm rrugët
dhe u larguam, ndërsa kur Zogu hyri pas gjashte muajsh triumfator në
Tirane, e la mënjanë Vërlacin, duke ia kthyer edhe 10 mijë paundet e
dhëna nga ish vjehrri pas fejesës”.
Sa për përgatitjet e rikthimit, përveç faktit të njohur se Ahmet Zogu
u ndihmua nga kryeministri serb Pashic me të holla (250 mije paunde) e
njerëz, duke i falur në këmbim Jugosllavisë kullotat e pasura të
Vermoshit dhe Shën Naumin, Saraçi nënvizon se ajka e ushtrisë se
“Legalitetit” ishin rreth 500 oficere bjelloruse nga mbeturinat e
Vrangelit që u thyen nga Ushtria e Kuqe, eksperte në luftimet frontale
dhe në armët automatike. Këta udhëhiqnin rreth 5 mije shqiptare të
Kosovës, të cilët marshuan drejt një kundërshtari po aq të forte, por të
pajisur keq. Dinakëria e Zogut inicioi edhe një lëvizje mashtruese për
qeverinë e Fan Nolit. Ai bashke me shpurën e vet, bene një udhëtim
çoroditës nga Beogradi në Vjene e në Prage, për të dhëne idenë e ikjes.
Në Vjene gjeti dhe bukuroshen Francy, e cila për ca kohe me pas, jetoi
si mantenute në Tirane, ku pat ardhur me dy valixhe të vogla dhe u
largua me dy kamionë plot baule të reja dhe një dore të mirë parash.
Hapat e pare të Ahmet Zogut pas fitores? “Shpallja e vetes president e
më pas mbret me bekimin e Italisë, eliminimi sistematik i armiqve
politike dhe marrja e masave për t’u rrethuar gjithmonë e me tepër nga
një bande njerëzish injorante e analfabete që e lëvdonin ore e çast,
kryenin çdo porosi dhe vidhnin pa pushim shtetin”. Të cilët përshkruhen
kështu nga Zogu në një rrëfim intim: “Ky është cirku im. Ajo çfarë ata
dine ose ndjejnë nuk më intereson hiçfare. Për aq kohe sa i nënshtrohen
kamxhikut tim dhe nuk hedhin vickla, unë jam i kënaqur me ta dhe i
mbaj”.
Megjithatë, me Catin Saraçin dhe Jak Kocin, Ahmet Zogu do të ruante
një marrëdhënie të veçantë. E kërkonte mendimin dhe këshillën e tyre,
paçka se shume here dëgjonte prej tyre kritika. Por sipas Saraçit, dy
ishin synimet e tij të fshehta dhe finale: Të pasurohej sa me shpejt dhe
sa me shume, dhe të shtypte e poshtëronte çdo atdhetar e patriot me
mjetet e pushtetit. Nga ana tjetër, Zogu nuk hezitoi aspak ta vinte
vendin nen zgjedhën e ekonomike italiane me Traktatin e pare të Tiranes,
me dekretin për krijimin e Bankës Kombëtare të Shqipërisë me kapital
italian (duke ia nënshtruar fqinjit të madh gjithë jetën ekonomike e
financiare në vendit), me firmosjen e borxhit prej 50 milionë franga ari
në këmbim të ndërtimit nga italianet të porteve e rrugëve strategjike
që do përgatisnin pushtimin e Shqipërisë po prej tyre, me Traktatin e
dyte të Tiranes etj.
Dhe vijojnë dëshmitë tronditëse të Catin Saraçit: Ahmet Zogu jo vetëm
që ka marre mite (ryshfet), por në çdo rast ishte ai vete që
përcaktonte sasinë që i duhej. I pajisur me pasaporte diplomatike dhe
dokumente extra, tutori i moshuar i Zogut largohej nga vendi me kamionë
të ngarkuar me valute, i shoqëruar nga roje të armatosura. Këto udhëtime
kryheshin rregullisht kurdoherë që Zogu kishte hedhur nënshkrimin mbi
ndonjë akt të ri, ndërsa itinerari i rëndomtë ishte: Durrës-Bari, e prej
andej në Gjeneve të Zvicrës. Sapo paratë siguroheshin në një banke të
huaj, përcillej urdhër me shkrim që të transferoheshin në një vend edhe
më të sigurte se i pari. “Për rrjedhoje, pjesa me e madhe e këtyre
parave gjendet në Lloyd’s Bankë të Londrës. Unë vete me dorën time, kam
shkruar një sere urdhrash të kësaj natyre si dhe i kam ardhur në ndihme
tutorit analfabet për të mbërritur në kufi në Zvicrën”, shkruan Catin
Saraçi. I cili shton se si tutori Lale Krosi, edhe Zogu, i kishin thënë
se në ato kamiona ndodheshin dokumente shtetërore me rendësi jetike,
“çka unë fillimisht e besoja”. Dhe paratë shtese përfitoheshin në
njëmijë mënyra, përveç rrogës zyrtare prej 35 mije paundesh në vit. një
shembull: Rrogat e 5 mije mercenareve që e sollën në pushtet, vileshin
rregullisht në çdo fundmuaji nga Zogu, pavarësisht se ata ishin larguar
shume heret nga Shqipëria. një tjetër shembull i paskrupulltësisë:
Zogu-Saraçit, “Catin, ne jemi vend bujqësor pa këmbë kapitalisti, ndaj e
kam fjalën të hapim negociata me sovjetiket dhe t’ua përmbushim
kërkesat që nuk arritën të realizojnë përmes Fan Nolit. Por me një
kusht: Sovjetiket të me paguajnë në dorë 300 mije paunde…” Saraçi nuk e
kreu kurrë një negociate të tille, por Zogu kish nevoje për para.
Trilloi një histori sikur prijësit e Veriut po rebeloheshin se nuk qenë
paguar për ndihmën që i dhanë dhe kërkoi nga italianet 200 mije paund.
Por dhe kur i mori paratë, nuk shpërndau asnjë kacidhe.
Shembulli i fundit për sa u përket parave, sepse të tilla Saraçi ka
shume, vjen pas krijimit nga italianet të Bankës sonë Kombëtare. Myfit
bej Lobohova “gjysme çerkez e gjysme shqiptar”, ishte në atë kohe i
falimentuar, dhe dihej nga të gjithë se ky ministër Financash kishte
lënë peng gjithë pasurinë për 80 mije luigje ari. “Mbasi statuti i
Bankës u miratua, Myfiti jo vetëm që lau gjithë borxhet e veta, por i
tepruan para edhe për të blere një alamet pallati në Rome dhe nisi të
japë para me interes”. Dhe kur Saraçi merr vesh në Rome se Zogu për këtë
rast special kishte përfituar 5 milionë franga ari, niset për Tirane ku
pas një bisede të gjate me Zogun, dëgjon nga ky i fundit se kishte
marre vetëm dy milionë?!
Një pjese të veçante Catin Saraçi i kushton në dorëshkrimet e veta,
eliminimit që Zogu u beri kundërshtarëve të vet. Vrasja e Luigj
Gurakuqit në vitin 1925 në Bari të Italisë nga djali i tezes (Balto
Stambolla, emrin Saraçi nuk e përmend) i paguar nga Zogu, ndodhi kur
vete Catini ishte në Bari, ku sapo kishte marre detyrën e konsullit.
Shume zëra ia atribuojnë organizimin e vrasjes vete Catinit, por ja
çfare thotë ai: “Ironia është se vrasësi, një dite me pare me takoi në
zyrën time duke me thënë se kishte ardhur për të kryer një vepër të
madhe patriotike. E njihja mire që nga koha e shkollës, që një
aventurier e burracak i pashoq, prandaj dhe nuk e mora mundimin ta
lajmëroja udhëheqësin e opozitës, me të cilin vijoja ta mbaja ende
marrëdhënie të mira personale. një vit me pare kisha mundur t’i shpëtoja
jetën viktimës po në Bari, ndaj ai vete dhe familja me patën shprehur
mirënjohjen. Asokohe mendoja se vete Zogu nuk ishte i lidhur direkt me
këto gjema”. Pas eliminimit të Gurakuqit, Saraçi niset urgjent për në
Tirane, ku gjen Zogun dhe kunatin e tij Ceno Beg Kryeziun (me serb nga
vete serbet) shend e vere. Historia vazhdon me vrasjen e Bajram Currit
po nga trupat e Ceno Begut, në fakt ushtare serbe të maskuar. Sa i
përket Zogut, Saraçi thekson se që kur Bacë Bajrami mori malet me 500
vete, Ahmeti e dinte se nuk kishte ç ’ti bënte sado ushtare të niste,
ndaj vendosi ta linte në fatin e vet. Por misionin do ta përmbushte
kunati Ceno Beg atëherë ministër i Brendshëm, “ndoshta”, thekson
Saraçi, “si pjese e marrëveshjes që ishte bere me Pashiçin për të vrare
luftëtarët e Kosovës”. Ironikisht, Ceno Begu e pa me sy shume të keq
afrimin e Zogut me Italinë, sepse atij po i minohej misioni
projugosllav. një oficer shqiptar i rrëfen Saraçit se Ceno ishte
shprehur në rreth të ngushte për “tradhtinë e Zogut ndaj miqve që e
ndihmuan”. Catini ia shtie në vesh Ahmetit dhe pas kësaj Ceno Begu
ballafaqohet koke me koke me Zogun. Rezultati: Ftohja përfundimtare, aq
sa Ceno filloi të ruhej me roje të armatosur nga frika e kunatit. Më pas
largohet nga Shqipëria drejt Pragës si ambasador, por me 14 tetor 1927
qëllohet për vdekje në kafe Passage nga studenti shqiptar 23 vjeç, i
quajtur Alqiviadh Bebi prej Elbasani. Vrasësi nuk tregoi asgjë, por
Catini vjen nga Vjena në Prage për të asistuar bash në deklaratën e
vëllait të Cenos, Gani beg Kryeziu, që sapo kishte ardhur nga Beogradi,
para kufomës se byrazerit: “Zogu ka për ta paguar këtë një dite”.
Catin Saraçi flet për shume çështje të errëta apo të ditura të jetës
se Zogut. Flet dhe për personazhin enigmatik Jak Koci, “një nga mendjet
me të zhdërvjellëta të vendit tone, ndonëse makiavelist e ndjekës
fanatik”. Treshja Zogu-Koci-Saraçi kishin rene dakord për punët e tyre
të ardhshme t’i ndanin fitimet 20%-Jaku, 10%-Catini dhe pjesa tjetër,
Ahmeti. Por Zogu gjithmonë i fshihte përfitimet për të mos u lënë pjese
dy aventuriereve të tjerë, çka inicioi edhe një sherr mes Jakut dhe
Zogut. Sa për martesën e famshme të Ahmet Zogut, ajo nisi si dëshirë për
t’u martuar me bijën e mbretit Viktor Emanueli III, kërkesë që i gajasi
hierarket e larte fashiste dhe mikun e ngushte të Saraçit,
nënsekretarin fashist për Kolonitë Alessandro Lessona, një mik i ngushte
i Musolinit. Ky i fundit i raporton Duçes se “maloku analfabet na
dashka nuse të larte”, vijon një refuzim dëshpërues për Zogun, pastaj
kohe me vone nisin tratativat që bitisen me princeshën hungareze
Aponnyi.
Libri që përftohet prej shkrimeve të Catin Saraçit, është i
papërfunduar ndërsa shënimet e fundit duhet të jene aty rreth vitit
1940. Në fakt, disa prej temave që ai nuk i shtjelloi dot, janë tejet
intriguese: Zogu si oficer austriak, Zogu i internuar në Vjene, Vrasja e
Esat pashës, Vrasja e Avni Rustemit, Gjithë Shqipëria kundër Zogut,
Zogu merr 250 mije sterlina për grushtin e shtetit, Veprat kriminale të
motrave të Zogut, Lessona na dorëzon 5 milionë lira të mbyllura në
valixhe, Mita e dyte prej 10 milionë frangash ari, Revolta e pare kundër
Zogut, Vrasja e Hasan Prishtinës, Kriza e parë nervore e Zogut etj etj.
për Aurel Plasarin, autorin e parathënies se librit, është për të
ardhur keq që këto çështje nuk u shtjelluan. Por konkluzioni i këtij
libri, paçka se të pambaruar, është i vete Saraçit: Mustafa Qemali,
ishte shqiptari që shpëtoi kombin turk, ashtu si Ahmet Zogu, një mendësi
anadollake që shkatërroi Shqipërinë.
“Unë Catin Saraçi, të akuzoj ty Ahmet Zogu si tradhtar të atdheut
tënd, si vrasës e hajdut. Shqipëria ka pare pushtues edhe me të fuqishëm
se këta të sotmit. Do të ikin edhe këta, por emri yt s’ka për të
figuruar gjëkundi. Synimi i kësaj letre është të të paralajmëroje për
here të fundit të mos ngatërrohesh më me Shqipërinë, ndryshe do të
detyrohem t’u tregoj diçka me shume francezeve dhe anglezeve. Bankënotat
false që më dhe si dhe letrat e tua të fundit, po i ruaj si dokument i
pandershmërisë sate…
Catin Paskal Saraçi, London, 21 A.Stratford Rd.”
Pergatitur nga : Alqi Kociko
