PO E HAP DERËN BRENDA TEJE
HENRI MICHAUX
Henri Michaux ( 24 maj 1899 - 19
tetor 1984) është lindur ne Belgjike, poet, shkrimtar dhe piktor i cili ka
shkruar në frëngjisht. Ai më vonë e mori shtetësinë franceze. Michaux është më
i njohur për librat e tij ekzoterike shkruar në një stil shumë të arrirë, dhe veprat
e tij përfshijnë poezi, shenime udhetimi, dhe kritika e artit.
Michaux udhëtoi gjerësisht, duke provuar aftesite krijuese në disa fusha, dhe
mori droga, kjo e fundit ndikon në dy
nga veprat e tij më intrigues. Në 1930-1931, Henri Michaux ka vizituar Japoninë, Kinën dhe Indinë e me pas
Ameriken dhe Brazilin.
Poezitë e tij janë "mesazhe
nga hapësira e tij e brendshme." Kjo hapësirë mund
të transformohet nga droga si në mrekulli e mjerueshme ose vizion i tmerrshem,
si në "Hapësira dhe Hijet" (në lëvizjet e
errësirës) "Space of the Shadows" (in Darkness Moves), por
"mesazhe" nga ajo janë gjithmonë aq të qartë dhe sa më konkret të
jetë e mundur.
Henri Michaux ishte gjithashtu
një artist piktor shumë origjinale.Muzeu i Artit Modern në Paris dhe Muzeu
Guggenheim në Nju Jork, të dy kishin ekspoze të mëdha t e punës së tij në vitin
1978.
Në 1955 ai u bë qytetar i Francës, dhe ka jetuar pjesën
tjetër të jetës së tij atje së bashku me familjen e tij. Në vitin 1965 ai fitoi
Çmimin Kombëtar të Letërsisë, që ai refuzoi të pranojë.
Henri MICHAUX
Ndërhyrja
Në të shkuarën, kam pasur shumë
respekt për natyrën. Qëndroja para gjërave dhe peizazheve dhe i lija të bënin
ç’të donin.
Kjo ka marrë fund një herë e
mirë. Tani do të ndërhyj.
Kështu pra, isha në Honfleur dhe
po mërzitesha pa masë. Pastaj, me një të rënë të dorës, vura aty ca deve. Kjo
nuk dukej dhe aq e përshtatshme. Punë e madhe, ishte ideja ime. Përveç kësaj,
këtë gjë e bëra me kujdesin më të madh. Fillimisht, i sillja devetë në ditët më
të zhurmshme, të shtunave, në pazar. Një bllokim trafiku i tmerrshëm ndodhte
pas kësaj, dhe turistët thoshin: “Oh, çfarë ere e keqe! Sa të qelbur janë
njerëzit këtu!”. Era e keqe pushtoi portin dhe maskoi edhe erën e karkalecave
të detit. Njerëzit dilnin nga turma të mbuluar kokë e këmbë me pluhur dhe me
qime të një zot e di se çfarë.
Kur vinte nata, duhej të ishit
aty të dëgjonit trokamat e këmbeve të deveve teksa përpiqeshin të kalonin urat
mbi kanal, ding! ding! ding! mbi çimento dhe hekur!
Pushtimi i deveve u realizua me
rregull dhe në siguri të plotë.
Banorët e Honfleur-it mund ti
shihje tashmë tek shikonin vëngër me atë vështrimin tipik të njerëzve që merren
me devetë, kur inspektojnë karvanin për t’u siguruar që asgjë s’mungon dhe
kështu të mund të vazhdojnë udhëtimin të sigurt; por mua m’u desh të largohesha
nga Honfleur ditën e katërt.
Nisa gjithashtu një tren
pasagjerësh. Treni u largua me shpejtësi nga Grand Place dhe u drejtua si
shigjetë përpara pa e çarë kokën për ngarkesën; u lëshua drejt para, shpëtuar
nga besimi.
Është për të ardhur keq që më
duhet të largohem, por kam dyshimet e mia se qetësia nuk do të kthehet dhe aq
shpejt në qytetin e vogël të peshkatarëve të midhjeve dhe karkalecave të detit.
Thjeshtësi
Ajo që i ka munguar jetës time
deri tani është thjeshtësia. Pak nga pak unë po filloj të ndryshoj.
Për shëmbull, së fundmi dal
gjithmonë me shtratin tim me vete dhe kur një grua më pëlqen, e marr dhe bëj
dashuri me të menjëherë.
Nëse ajo i ka veshët të mëdhenj
dhe të shëmtuar, ose hundën, unë ia heq bashkë me rrobat dhe i vë poshtë
shtratit, që ti marrë prapë kur të ikë; mbaj vetëm çfarë më pëlqen.
Nëse të përbrendshmet e saj do
ishin më mirë po ti ndërroje, unë i nderroj menjëherë. Kjo është dhurata ime.
Por nëse shoh një grua më të hijshme që kalon aty pari, unë i kërkoj ndjesë të
parës dhe e bëj të zhduket sa hap e mbyll sytë.
Ata që më njohin thonë që unë jam
i paaftë për të bërë çka përshkrova më
sipër, thonë që s’kam këllqe. Edhe unë kështu e mendoja dikur, po kjo ishte
vetëm sepse atëherë nuk i bëja gjërat ashtu si më pëlqente.
Tani unë kaloj pasdite të
mrekullueshme. (Në mëngjes punoj.)
Zbavitjet e një të sëmuri
Ndonjëherë, kur ndjehem ashtu kot
fare, dhe jam vetëm në shtratin tim, e bëj dorën time të majtë të më bëjë
temena. Dora ngrihet vetë mbi bërryl, kthehet nga unë dhe më përshëndet. Dora
ime e majtë është shumë e dobësuar, dhe mban goxha distancë nga unë. Është dhe
dembele, pale. Që ta bej të lëvizë, më duhet të sforcohem pak. Por sapo ka
nisur të lëvizë, vazhdon pa ndalur, me një dëshirë të sinqertë për të më kënaqur. E përkul kyçin e saj kaq
mirë dhe është kaq e sjellshme, sa dhe një i tretë po të ishte aty ta shihte,
do të prekej.
Poezi për Fuqinë
I. Unë po vozis
E mallkova ballin tënd, barkun,
jetën tënde
Mallkova rrugët ku shkelën hapat
e tu
Gjërat që preke me duar
Mallkova brendinë e ëndrrave të
tua.
Të vura një pellg në sytë që më
s’shikojnë
Një insekt në veshin tënd që më
s’degjon
Një sfungjer në trurin tënd që më
s’kupton.
Të ngriva në shpirtin e trupit
tënd
Të ktheva në akull në thellësitë
e jetës tënde
Ajri që thith të mbyt
Ajri qe thith ti është si ajër
qilari
Është një ajër që e kanë shfryrë
tashmë
Hijenat
Ky është një ajër që askush
s’mund ta thithë.
Lëkura jote është e tëra e
lagësht
Lëkura jote djersit ujërat e
frikës së madhe
Sqetullat e tua kutërbojnë deri
larg prej shpellës së nëndheshme.
Kafshët ngordhin në vend kur
kalon ti
Qentë ulërijnë natën, me kokat
drejtuar nga shtëpia jote
Nuk mund të arratisesh
Nuk mund të mbledhësh as fuqinë e
një milingone në majën e këmbës tënde
Lodhja ta kthen trupin në një
cung
Lodhja jote është një karvan i gjatë
Lodhja jote shtrihet deri në
vendin e Nan
Lodhja jote është e
pape\ërshkrueshme me fjalë.
Vetë goja jote të kafshon
Vetë thonjtë e tu të çjerrin
S’të përket më, gruaja jote
S’të përket më, vëllai yt
Shputën e kembës ia ka pickuar
një gjarpër.
Dikush pështyu mbi pasardhësit e
tu
Dikush pështyu buzëqeshjen e
vajzës tënde të vogël
Dikush u kapardis duke pështyrë
në pronat e tua
Bota ikën larg teje
Unë po vozis
Unë po vozis
Unë po vozis kundër jetës tënde
Unë po vozis
Unë shumohem në vozitës të
panumërt
Që të vozis më me forcë kundër
teje
Ti bie në mjegull
Ti ke mbetur pa frymë
Ti rraskapitesh me përpjekjen më
të vogël
Unë vozis
Unë vozis
Unë vozis
Ti zvarritesh i dehur, lidhur pas
bishtit të një mushke
Dehja si një çadër e stërmadhe që
errëson qiellin
Dhe mbledh mizat
Dehje marramendëse e kanaleve
semicirkulare
Fillesat e pavëna re të një
hemiplegjie
Dehja nuk të lëshon më
Të shtrin në të majtë
Të shtrin në të djathtë
Të shtrin mbi kalldrëmin e rrugës
Unë vozis
Unë vozis
Unë po vozis kundër ditëve të tua
Ti hyn në shtëpinë e vuajtjes
Unë vozis
Unë vozis
Në një shami sysh të zezë janë
shënuar veprimet e tua
Në syrin e madh e të bardhë të
një kali me një sy e ardhmja jote rrokulliset
UNË PO VOZIS.
II. Përmes oqeaneve dhe
shkretëtirës
Efikas si akti seksual me një
vajzë të virgjër
Efikas
Eikas si mungesa e puseve në
shkretëtirë
Efikas është veprimi im
Efikas
Efikas si tradhëtari që qëndron
mënjanë me njerëzit e tij gati për të vrarë
Efikas si nata për të fshehur
objekte
Efikas si dhia për të bërë fëmijë
Te veckël, të veckël, zemërthyer
që në lindje
Efikas si nepërkë
Efikas si një thikë e mprehur për
të plagosur
Si ndryshk dhe urinë për të
plagosur më tej
Si dridhje, rënie, goditje për ta
bërë më të gjerë
Efikas është veprimi im
Efikas si skërmitja e dhëmbëve që
vërshon një oqean me urrejtje në gjoksin
E të përbuzurit, një oqean që
s’do të thahet kurrë
Efikas si shkretëtira për të
dehidratuar trupa dhe ashpërsuar shpirtra
Efikas si nofullat e një hijene
për të mbllaçitur gjymtyrët e trupave të
Pambrojtur të të vdekurve
EFIKAS
Efikas është veprimi im
III. Të veproj, unë vij
Po hap derën brenda teje, po hyj
Të veproj, unë vij
Jam këtu
Të t’mbroj
Ti nuk je më e braktisur
Ti nuk je më në vështiresi
Litarët e tyre janë zgjidhur,
sikletet e tua kalojnë
Makthi që të la te drobitur
s’është më
Unë po të mbaj me shpatullat e
mia
Me mua ti hedh
Hapin e parë në shkallën e
pafundme
Që të transporton
Që të ngre lart
Qe të përmbush
Unë të paqtoj
Po shpërhap pëlhura paqeje mbi ty
Po përkund fëmijën e ëndrrës
tënde
Buroj
Buroj nga gjethet e çara
rrathë imazhesh përqark gruas së frikësuar
Buroj nga dëbora e zbehtësisë së
saj
Buroj nga frymëmarrja e saj…dhe
zjarri ndizet sërish.
TË VEPROJ, UNË VIJ
Mendimet e tua për sulmet janë të
mbrojtura
Mendimet e tua për dështimet,
dobësitë
Forca ime është në trupin tënd,
ka zënë vend aty
…dhe fytyra jote, shrrudhoset,
rinohet
Sëmundja nuk të prek më
Frika të braktis
Paqja e qiejve
Paqja e lëndinave të lulëzuara
Paqja kthehet tek ti
Në emër të numrit më të lartë,
unë po të ndih
Si një krater tymosës
Gjithë peshën e ngre prej supeve
të tua të kërrusur
Këto koka të çuditshme rrotull
teje
Vëzhguesit helmues të mjerimit të
atij që është i dobët
Nuk mund të t’shohin më
Nuk ekzistojnë më
Një grumbull përforcimesh
Krejt mister nga thellësia
Si një zgjim nënujor
Si një këngë baritone
Unë vij
Kjo këngë të merr
Kjo këngë të ngre
Kjo këngë merr shpirt nga shumë
burime
Kjo këngë ushqehet nga një
Niagarë qetësie
Kjo këngë është e tëra për ty
Jo më vargonj
Jo më hije të errëta
Jo më frikë
Nuk ka asnjë gjurmë të tyre
Nuk ke nevojë për to
Atje ku pati dhimbje, ka pambuk
Atje ku pati plagë, janë mbyllur
Atje ku pati infeksion, ka gjak
të ri
Atje ku pati drynë të mbyllur, ka
det të hapur
Det që të mbart, dhe plotësia
jote
E paprekur, si një vezë e
fildishttë
Unë kam larë fytyrën e të ardhmes
tënde.
Një shenjt
Kur po vërdallisesha nëpër trupin
tim të mallkuar, mbërrita në një zonë ku pjesët e vetvetes ishin të pakta në
numër dhe goxha larg nga njëra-tjetra, të jetoje atje, duhej të ishe një
shenjt. Shumë kohë më parë, unë kisha dashur vërtet të isha një shenjt, por
tani që sëmundja po më detyronte drejt shenjtërimit, unë e luftova dhe vazhdoj
ta luftoj, dhe është e qartë qe nuk do të mbijetoj dot kështu.
Nëse do më ishte dhënë mundësia,
mirë! Por të më detyrojnë me forcë-jo, këtë nuk e duroj dot.
Ulërima
Një thua i infektuar shkakton
vuajtje të tmerrshme. Por, ajo që më bënte të vuaja më shumë ishte fakti që nuk
mund të ulërija. Sepse isha në një hotel. Sapo kishte rënë nata dhe dhoma ime
ishte midis dy te tjerave ku kishte njerëz që flinin.
Kështu që, mora një daulle të
madhe nga kafka ime, një tunxh, dhe një instrument më me shumë rezonancë se një
organo. Tani, duke perdorur fuqinë e jashtëzakonshme që më vinte nga
temperatura e lartë, krijova një orkestër shurdhuese me instrumetat. Gjithçka
dridhej nga vibrimet.
Pastaj, i sigurt më në fund që
zëri im nuk do të degjohej në gjithë këtë zallamahi, fillova të ulërij, të
ulërij për orë të tëra, dhe pak nga pak, arrita të ndjehem pak më mirë.
Nga Copëza dijeje
Sa më pak të urryeshëm do t’ishin
njerëzit, poqese secili prej tyre nuk do të vishte një fytyrë.
. . .
Në moshën tetë vjeçare, akoma
ëndërroja të më jepej statusi i bimës.
. . .
“Urdhëro brenda,” tha peshkaqeni,
dhe e kullufiti. Peshkaqeni ishte njeri-ngrënës, por ishte një epokë
mirësjelljeje.
. . .
Brenda shalqinit, rrihte një zemër.
. . .
Nuk mund ti shohësh presjet, mdis
shtëpive, dhe kjo e bën leximin e tyre kaq të vështirë dhe ecjen në rrugë kaq
rraskapitëse.
Fraza në qytet është e pafund.
Por është magjepsëse, dhe fshatrat braktisen nga njerëz qe dikur ishin fermerë
të fuqishëm dhe tani duan të shohin me sytë e tyre tekstin e admirueshëm për të
cilin të gjithë po flasin, kaq i vështirë, shpesh i pamundur për tu ndjekur.
Kjo, megjithatë, është ajo çka
përpiqen të bëjnë këta punëtorë kokëfortë, të ecin pa pushim,të merren me
sëmundjet e kanaleve të kullimit dhe fasadave leproze teksa kalojnë andej pari,
dhe kutpimi i pakapshëm,vazhdon tu shpëtojë, të dehur me varfëri dhe
rraskapitje, ata enden para vitrinave të dyqaneve, duke humbur qëllimin me
raste, por jo kërkimin…dhe ky është fundi per fshatin tonë të mirë!
. . .
Lulezim-kujdes! Në vend të kësaj,
shkruaj për qarkun e shkurtër.
. . .
Ëndërr me kalë: Kali, pasi hëngri
karrocën që tërhiqte, sodit horizontin.
. . .
Veshët tek njerëzit nuk janë
shumë të mbrojtur. Mesa duket, fqinjët nuk u përfshinë në plan.
. . .
Jeta ime: tërheq zvarrë një
karrocë bebesh nën ujë. Ata që kanë lindur të lodhur, e dinë për çfarë e kam
fjalën.
. . .
Pa kthyer përgjigje, tibetiani
nxorri fyellin e tij stuhi-nxitës dhe ne u bëmë të gjithë qull nën dritën e
vetëtimave.
. . .
Në Siam, përdorin bindjen e
tigrit për të ndjekur instiktet e tij mizore me qëlim që ta joshin drejt një
qingji që blegërin, mbi një gropë të thellë ku ai më pas do të japë shpirt,
duke nxjerrë tym nga zemërimi që si budalla e la veten të zbulohej nga bastardë
frikacakë kaq inferiorë ndaj tij ne çdo aspekt.
. . .
Jo gjithcka është e fortë te
krokodili. Mushkëritë e tij janë sfungjerore, dhe ai ëndërron buzë ujit.
. . .
Gëlltit gozhdët, anija
shkatërrohet dhe ujërat bëhen sërish të qeta.
. . .
Çdo shekull ka meshën e tij të
madhe. Çfarë është duke pritur ky
shekull që të organizojë një festë të
madhe neverie?
. . .
Përçartjet e zogut nuk kanë asnjë
interes për pemën.
. . .
Në pervojën time të
konsiderueshme, thotë Sunyair, Universi është një gjë e madhe, e komplikuar dhe
sipërfaqësore, i cili shfaqet në një pjesë të ditës, pothuajse gjithmonë e
njëjta, dhe mesa duket, kaq mirë e ngulur në ato momente, sa quhet “realitet.”
Po, duket sikur ka lidhje
logjike, por vetëm për pak kohë, dhe pastaj rrokulliset sërish në humnerën
indiferente.
Duke qënë se është kështu, nuk
kemi nevojë për shumë nxitje që të flemë si trungje.
Tundimi për të fjetur në shtratin
e nënës dhe për të vrarë babain përbën kurthin e parë prej Sfinksi të jetës, të
cilit ne duhet të jemi në gjendje ti përgjigjemi me trurin akoma teëpaformuar
mirë- një kurth në të cilin bien natyra
të sëmura, që janë të dënuar
përgjithmonë të keqgjykojnë pengesat dhe te
mbivlerësojne kënaqesitë. Testi qe natyra na shfaq pabesisht do të
ekzaminohet më vonë, por shenjat që ata do të jenë gjithmonë magjepsës është e
dukshme tashmë: dhe në fakt, ja ku janë, pesëmbëdhjetë, njëzet vjet më vonë, të
shqetësuar, me kokë të kthyer pas në vend që të shohin përpara, duke rrëfyer
veten me mjerim para te huajve zhbirues,
duke u bërë preja e tyre e paralizuar, si fëmijë, si fëmijë- tama ashtu siç
pritej.
. . .
Ai që fsheh të çmendurin brenda
tij, vdes pa zë.
. . .
Në këtë shekull, fallusi po
kthehet në dogmë.
. . .
Një kazan me mendime që i duket
vetja njeri.
. . .
Edhe nëse është e vërtetë, është
gënjeshtër.
. . .
Ai që këndon në kor, do ta
degdisë vëllain e tij në burg kur ti kërkohet.
. . .
Ai që lë një gjurmë, lë një
plagë.
. . .
Ai që ka flakur tutje demonët e
tij, na mërzit për vdekje me ëngjëjt e tij.
. . .
Kur dikush shikon seminaristët-
që së shpejti do të bëhen Doktorë në Teologji- tek luajnë duke gjujatur një top
futbolli , priret të vëzhgojë se mesa
duket është më e lehtë peë tigrin të
jetë plotësisht, dhe me dinjitet, një tigër, sesa për njeriun të jetë njeri.
. . .
Pas dyqind orë hetimi të
pandërprerë, Bousset1 do të kishte rrëfyer që nuk besonte në Zot.
Kur ai deklaronte besimin e tij,
ata duhej të ishin përgjigjur ”Jo.” Kur
ai ishte duke e deklaruar për të njëmijtën herë, ata duhet të kishin kërkuar
“Më shumë! Më shumë!” dhe ta detyronin të recitonte sërish, nga e para, të
gjithë historinë, pa ndaluar, çdo herë. Do ta kishin parë të shembej, të
rrëfente, sapo të arrinin tek ajo shtrese\ë e vetes ku nuk mbetet më asnjë
siguri.
Ai ishte me fat- bishopi kaq i
sigurt në vetvete- që jetonte në një kohë kur nuk dinin të t’hetonin me imtësi.
Ai përfitoi nga kjo dhe u përpëlit në të.
Ashtu si ne, gjithsesi, ai kishte
nevojë te pushonte që ti vinin ide. Përndryshe, idetë do ti fluturonin nga
koka, ashtu siç ndodh shpesh. Mendimet e vërteta, e keni parasysh? Nëse mund ti
gjesh sërish, je për bukuri.
Por mund ta lexosh atë përsëri e
përsëri, ai s’ia kishte fare idenë.
.
. .
Zemra e një njeriu të ndjeshëm,
vuan me tepri për të qënë në gjenjde të dashurojë.
. . .
Që të kuptojë, inteligjenca duhet
të ndyjë duart. Mbi të gjitha, para se të ndyjë duart, duhet të lëndohet.
. . .
Gjithçka që s’është njerëzore
rreth njeriut, e bën atë njeri. Sa më i madh numri i njerëzve në tokë, aq më i
madh dëshpërimi.
. . .
Ai që fiton me plehra, fryhet
shumë kollaj.
. . .
Një shkencetar do të çohet më
kollaj të mbyllë një derë që përplaset vazhdimisht nga era, sesa të ndalojë një
vrasje që po ndodh në dhomën ngjitur. Kjo, sepse ai e di çmimin e qetësisë, ai
ia kushton jetën llogaritjeve dhe mendimit. Ata që janë përjetësisht të
shpërqëndruar, le të merren me shpërqëndrime…
. . .
Mos u hiq si krenar. Të marrësh
frymë ështeë të kesh bërë një lëshim tashmë. Të tjera lëshime do pasojnë,
secili duke iu përshtatur tjetrit. Ja ku është një. Mjaft, le ti japim fund.
. . .
Jeta ime
Ti poi kën pa mua, jeta ime.
Ti rrokullisesh tutje.
Ndërsa unë pres akoma të bëj
lëvizjen time.
Ti ke filluar betejën tashmë
Dhe mua më braktise rrugës.
Kurrë nuk të ndoqa pas, këtu
qendroj.
Se ku ti pomë shpie, nuk e shoh
dot qartë.
Atë fare pak çka dua, ti kurrë
s’ma jep.
Për shkak të kësaj mungese, unë
deshiroj
Kaq shumë gjëra, pothuajse
gjithçka…
Për shkak të kësaj fare pak çka
dua, e që ti kurrë s’ma jep.
Përktheu: Mirela Kapaj
