NASHO JORGAQI, LETËR E HAPUR SHKRIMTARIT ISMAIL KADARE
Nasho Jorgaqi |
Tani, pas kaq viteve, ti miku im i dikurshëm, pa
pritur e pa kujtuar, merresh me këtë vepër anonimisht, pra, pa përmendur
as titullin e as emrin e autorit, jo për të treguar të vërtetën ashtu
siç është, po për ta shtrembëruar në mënyrë flagrante në dobi të veprës
tënde. Pra, nuk ka në këtë mes asnjë qëllim dashamirës, përkundrazi,
mungesë totale respekti dhe një vetëmburrje vanitoze
Ismail, unë që po të shkruaj jam ai i paemri, ashtu siç më cilëson ti në
intervistën që i paraprin romanit tënd “Mjegullat e Tiranës”: “Një
letrar i kohës, dashamirës dhe i njohuri im”. E çuditshme dhe njëherësh
fyese, pasi etika më elementare e kërkonte ta përmendje hapur emrin tim
dhe të veprës sime, me të cilën merresh gjatë intervistës.
Është e drejta jote, sigurisht, që në vitet e pleqërisë t’i tregosh
publikut të sotëm mendimet dhe qendrimet antisocialiste apo
antikomuniste që paske mbajtur e shprehur në fushën e letërsisë qysh në
rininë tënde; një e drejtë që ti e ke ushtruar jo rrallë në dekadat e
tranzicionit. E pra, herë pas here i je kthyer e rikthyer të kaluarës
tënde të hershme jo thjesht për ta evokuar, po për ta sqaruar, për ta
korrigjuar e pse jo edhe për ta ndryshuar. E ke bërë këtë si askush nga
shkrimtarët e brezit tonë, përmes librave të kujtimeve, intervistave pa
fund dhe takimeve me lexuesit. Për më tepër, madje, këtë punë e ke bërë
dhe e bën me pasion e zell të veçantë, herë-herë me mllef e gjithë
idhtësi, me një subjektivizëm deri në romanizimin dhe mistifikimin e
ngjarjeve, të personazheve e të situatave. Dikush mund të thotë që kjo i
lejohet një shkrimtari të madh siç je ti në të vërtetë, por ama jo deri
aty sa të cënohet rëndë e vërteta, sepse, siç thotë një fjalë e urtë ,
“E kaluara as blihet e as shitet dot”. Shkova gjatë me të kaluarën, pasi
prej andej vijnë edhe shqetësimet e problemet që lidhen me marrëdhëniet
tona, për të cilat do të flas më poshtë.
Fjala është për novelën time “Dashuria e Mimozës”, librin tim të
parë, që u shkrua e u botua në kohën e miqësisë sonë të hershme. Siç e
di, me këtë vepër unë fillova të merrem pas mbarimit të studimeve, pasi
deri atëherë kisha shkruar vetëm tregime. Ndjeja ndërkaq nevojën për të
shkruar prozë të gjatë dhe për këtë pata madje dhe nxitjen tënde. Ishte
fjala për një novelë kushtuar kryesisht dashurisë, një temë që në vitet
50 nuk ishte e rekomandueshme, ndaj dhe nuk qe botuar ndonjë vepër e
tillë. Vepra ime sigurisht që nuk do t’i kushtohej tërësisht dashurisë,
por do të kishte dhe një sfond shoqëror: në themel të saj do të vihej
kontradikta dhe lufta mes dashurisë së brezit të ri dhe koncepteve e
praktikave mikroborgjeze të familjeve tradicionale shqiptare. Jeta e
brezit tonë asokohe na ofronte plot raste dhe material me vlerë për
trajtimin realist të temës. Ndërkaq, për hir të së vërtetës, koha e
novelës sime përkoi edhe me disa shqetësime të miat sentimentale, por
akoma më shumë me historinë sa të bukur aq edhe të dhimbshme të
dashurisë tënde rinore, që unë do ta ndiqja nga afër si miku yt
konfident. Kështu, në novelën time dashur pa dashur, por më shumë me
dëshirën tënde, do të përfshihej dhe ndonjë detaj apo rrethanë nga
ç’ndodhte me ty. Dashuria jote, për fat të keq, dështoi dhe ti e
përjetove shumë rëndë aq sa në librin “Endërrimet” këtë situatë do të ma
shprehje me dedikimin që më bëje: “Nashos, në kujtim të ditëve kur doli
ky liber, që duket se e pati zili dashurinë dhe e dëboi…Ismail Kadare,
Tiranë, nëntor 1957”.
Nuk po shkoj më tej me lidhjet tona letrare të kohës së Moskës, që
edhe sot i kujtoj me nostalgji, si dëshmi të bukura të miqësisë sonë.
Por nuk mund t’i harroj marrëdhëniet tona aq të ngushta kur jetonim në
Tiranë, sidomos vitin e fundit të studimeve të tua, dhe kohën kur unë
kisha filluar nga puna në shtëpinë botuese “Naim Frashëri”. Ti atëhere
ishe në kulmin e sukseseve letrare me vjershat lirike që botoje në
shtyp, të cilati përmblodhe pastaj në vëllimin “Ëndërrime”. Ky u bë
libri i ditës, i shoqëruar nga fjalët më të mira të kritikës dhe të
lexuesit. Bota letrare dhe opinioni e pranonte dhe e afirmonte njëzëri
talentin tënd poetik aq origjinal dhe perspektivën që të priste.E merr
me mend gëzimin tim për çka ndodhte me ty, siç e kujtoj edhe unë natyrën
tënde të çuditshme, që nuk shprehje kurrfarë entuziazmi, përvec një
buzëqeshjeje të lehtë.
Por pikërisht në këtë kohë mbaj mend që më dhe të lexoja një a dy
fletore shkolle, ku kishe shkruar emrin tënd dhe, nën titullin që s’e
mbaj mend, fjalën “roman”. E lexova brenda një nate. Ishte historia e
një pirati që kthehej në vendlindje pas udhëtimesh të gjata plot
peripecira. Dorëshkrimi, ç’është e vërteta, nuk më la ndonjë përshtypje.
Ishte një sprovë pa ndonjë vlerë letrare dhe, kur ta ktheva, kujtoj që
të thashë: “Mos u ngatërro me prozën, kur fusha jote e suksesit është
poezia”. S’di ç’më the, por u tregove indiferent, krejt brenda natyrës
tënde.
Ka kaluar prej atëherë mbi gjysmë shekulli kur, pa pritur e pa
kujtuar, ti boton së fundmi romanin “Mjegullat e Tiranës”, shoqëruar me
një intervistë ku thua se titulli fillestar i kësaj vepre paska qenë
“Dashuria nr.2”. Nga shënimi në faqen e fundit të veprës del se e ke
mbaruar në pranverën e vitit 1958, kur akoma nuk kishe shkuar për
studime në Moskë, pasi letrën tënde të parë prej andej e kam marrë më 20
shtator 1958. Pra, siç del nga data, vepra qenka shkruar në Tiranë
pikërisht kur unë shkruaja novelën “Dashuria e Mimozës”. Nuk e fsheh që
për mua kjo ishte një çudi e madhe, që ngre pikëpyetje jo pa rëndësi për
marrëdhëniet tona të atëhershme aq miqësore. Pyes: si është e mundur që
me ato lidhje aq të ngushta që kishim, kur e vinim në dijeni
njëri-tjetrin për shumçka të rëndësishme që krijonim, ti paske shkruar
një roman, për më tepër me një temë të përbashkët me novelën time, dhe
nuk më ke thënë asgjë, qoftë edhe formalisht? Si është e mundur që nuk
je hapur as atëherë e as më vonë në bisedat tona pa fund përgjatë disa
dekadash miqësie?
Të them sinqerisht, duke arsyetuar nga shumë pikëpamje, më rezulton
që romani të mos jetë shkruar në vitin 1958, sepse nga pranvera deri në
vjeshtë të atij viti kur ti shkove për studime, mund të më kishe thënë
diçka. Ndërkaq e dija se në ditët dhe netët e stuhishme të dashurisë
tënde ke mbajtur ditar, çka e pohon edhe në intervistë. Këto shënime të
ditarit, me sa duket, të kanë shërbyer shumë vite më vonë për të shkruar
romanin. Them “vite më vonë” se, me aq sa t’i njihja unë nga afër
mendimet, ti akoma nuk kishe shkuar deri në mohimin e parimeve bazë të
realizmit socialist. Ishim akoma në vitet 50, kur ato parime s’ishin
kthyer ende në “pranga” për letërsinë tonë. Madje, për hir të së
vërtetës, me gjithë kufizimet e padëshiruara dhe autocensurën tonë,
ekzistonte herë-herë një atmosferë, në mos entuziaste, së paku me një
farë lirie të mjaftueshme për të krijuar vepra me vlera artistike, ashtu
siç e dëshmojnë krijimet më të mira të kohës. Në mes tyre do të
rendisja edhe vjershat e poemat e tua më të goditura të vëllimit
“Ëndërrime” (1957), të frymëzuara nga idetë e kohës, siç qenë poema
“Sekretari”, “Lenini”, “Motive partizane” apo lirika politike “Koha e
partisë” etj., të shkruara plot ndjenja, me një zë origjinal e
spontanitet, larg retorikës dhe skemave të shumicës së vjershave të
kohës. Ishte kjo kohë për të cilën ti pretendon se ke shkruar romanin,
ndërkohë që sot shprehesh se “në vitet pesëdhjetë letërsia shqipe ishte
në ditët më të zeza të saj…Kjo ngjante aq e mjerë sa të vinte turp të
ishe shkrimtar…zotëronte një thatësirë e papërfytyrueshme…shkurt, asgjë
njerëzore nuk ndihej në faqet e saj…”.
Sigurisht që letërsia e re nuk mund të përfaqësohej me vepra të
shquara që në dekadën e parë të saj, por vepra me vlerë u krijuan. Mjaft
të kujtojmë romanin “Hasta la vista” të Petro Markos, novelat e Jakov
Xoxës, tregimet e Dhimitër Shuteriqit, poezitë e tua, të Driteroit, të
Fatos Arapit, Dhori Qirjazit apo dramat e Kolë Jakovës etj. Pra, kishte
jetë letrare, pavarësisht nga kufizimet dhe vështirësitë
ideoburokratike, që sillnin skarco, skematizëm, politizim të skajshëm.
Në këto rrethana krijonim unë e ti, gjithë brezi ynë, duke u frymëzuar
nga idetë dhe realiteti i kohës, pa iu kundërvënë, përkundrazi, duke i
mbështetur. Por kishteedhe pak zëra të guximshëm, ku në radhë të parë
qëndroje ti si një zë emancipues për letërsinë tonë dhe shembëlltyrë për
ne shokët e tu. Gjuha jote metaforike ishte çelësi për të hyrë në botën
e ideve të avancuara përmes vargut tënd.
Ditarët e mi dhe kujtesa imeruajnë e dëshmojnë edhe episode se si
shkëmbenim mendime unë e ti jo vetëm për ato që shkruanim, por edhe për
çështje teorike që shtronte teoria e realizmit socialist. Një herë kemi
biseduar për çështjen e tipikes në art, që propaganda e ngatërroi keq me
politikën; ose për faktin që nuk ishim dakord me mendimin që shprehej
në mbledhjet e Lidhjes e në shtyp për heroin pozitivqë nuk duhet të
kishte të meta, ndërkohë që jeta dëshmonte të kundërtën. Nga ana tjetër,
ne kishim pakënaqësi dhe rezerva që, edhe pas vdekjes së Stalinit, kur
në vendet e Lindjes po shkrinin akujt, letërsia jonë kishte një
frymëmarrje të kufizuar dhe i mungonin lidhjet me rrjedhat e letërsisë
botërore. Letrat që më dërgoje nga Moska sillnin informacione për jetën
letrare të atjeshme, për librat dhe dukuritë e reja letrare dhe
artistike, për leksionetinteresante që ndiqje në Institutin “Gorki” etj.
U zgjata pak, por desha të dëshmoja se gjatë miqësisë sonë të ngushtë
të asaj kohe nuk kemi shfaqur qëndrime antisocialiste e, për më tepër,
nuk kemi folur kundër letërsisë së realizmit socialist dhe metodës së
saj. Përkundrazi, edhe pse mund të kishim ndonjë rezervë apo pakënaqësi,
ndjeheshim “brenda” saj. Madje ty, si shkrimtar “solist” i letërsisë
sonë, të ngarkohej here pas here detyra të merrje në mbrojtje dhe të
shkruaje artikuj në shtyp. Nga gjithë sa ke botuar për këto probleme,
nuk harroj artikullin e gjatë “Arti i madh i revolucionit” botuar në
“Zërin e popullit”, ku përpiqeshe të argumentoje prioritetet e kësaj
metode në krahasim me metodat e tjera artistike. Shkruaje se kjo metodë,
e mbështetur në parimet e materializmit dialektik dhe historik, ka
arritur t’i pasqyrojë gjerësisht dhe objektivisht ngjarjet dhe figurat e
mëdha të historisë.
Të them të drejtën, për shumë nga mendimet dhe veprat e tua të
mëvonshme, unë të mirëkuptoj. Është në natyrën e artistit, aq më tepër
të një shkrimtari të madh si ti, që me kalimin e kohës të evoluojë në
mendimet, pikëpamjet dhe qendrimet në varësi të kushteve
social-historike, të rritjes e të pjekurisë, të përvojës dhe mësimeve të
jetës. Nuk e kam fjalën, pra, për korpusin kryesor të jetës e
krijimtarisë tënde, por për një segment të saj që lidhet me fillimet e
tua letrare e për të cilën u bë shkas kjo letër. Siç del nga intervista
jote bashkangjitur romanit, “Mjegullat e Tiranës” qenka krijuar nga ti
si një sprovë në moshën 22-vjeçare për të treguar se si mund të krijohet
një vepër e lirë, e shkëputur nga dogmat e realizmit socialist, dhe se
si kjo mund t’i kundërvihet një vepre të realizmit socialist (?!) që
kish shkruar një miku yt i ngushtë, siç isha unë asokohe. Unë e besoj se
e ke bërë këtë sprovë, por jo në atë kohë, po në vitet e nëvonshme,
ndoshta dhe para pak vitesh, pas shpalljesh botërisht të vendimit se nuk
do të shkruaje më letërsi artistike. Ka qenë kjo kohë kur të kanë
tunduar kujtimet dhe ditaret e rinisë së hershme për të shkruar një
vepër të mistifikuar. Them kështu se, pasi e lexova romanin, gjëja e
parë që mendova ishte se kjo vepër nuk i takon asaj kohe që pretendon
ti. Qëllimi yt është t’i tregosh lexuesit të sotëm se ti, qysh në hapat e
para letrarë, nuk e pranoje realizmin socialist dhe ja ku është vepra
që e dëshmon, “Dashuria nr.2” e viteve 50, paçka se poezia jote tregonte
të kundërtën.
Guxoj të të them se vënia e dy veprave kundër njëra-tjetrës nuk është
e ndershme e lëre pastaj miqësore. Pavarësisht nga përgjasimi i temës
dhe vende-vende i subjektit, idetë dhe qendrimet tona si autorë nuk janë
njësoj. Njësoj nuk janë as karakteret e protagonistëve, idetë dhe
morali që përcjell njëra vepër nga ato që përcjell tjetra. Unë, siç e
them dhe më lart, shtroj e shtjelloj një problem social nëpërmjet fatit
të një dashurie të pastër e të sinqertë, që prindërit me konceptet e
tyre mikroborgjeze e bëjnë të dështojë. Kurse romani yt përshkruan
historinë e një dashurie pasionante, e prirur nga aventura, ku zotërojnë
skenat erotike, me një protagonist siç është Bardhyli, egoist dhe
cinik, që mendon vetëm për kënaqësitë fizike të një dashurie kalimtare,
ndryshe nga ëndrra për martesë e Emës. E vetmja gjë e bukur e dashurisë,
pra, edhe e kësaj dashurie, për Bardhylin artist janë kujtimet që ai do
t’i lërë Emës si dhuratë pas ndarjes së tyre. Martesa është përrallë.
Kësisoj, sipas teje, ka vepruar Peçorini i Lermontovit apo dhe
personazhe të tjerë të Turgenievit, Eseninit, De Radës. Për një artist
janë të huaja romantika e sentimentalizmi, virgjëria e një femre, dhe
kjo e dallon romanin nga parimet dhe skema e socrealizmit.
Pavarësisht nga këto konstatime, nuk mund të mos i çmoj vlerat e
veprës, të cilën e lexova me interes dhe jo pa kënaqësi. “Mjegullat e
Tiranës” është një vepër erotike, me situata joshëse, që përshkohet nga
nota të thella sensuale, me ide origjinale, me një gjuhë të bukur e të
individualizuar, me një dialog të shkathët e me sens mase. Pra, kemi të
bëjmë me një vepër me nivel të lartë artistik, që dëshmon për një
pjekuri profesionale. Tëgjitha këto flasin qartë se ti këtë roman nuk e
ke shkruar në vitet 50, në të rite tënd. Mjafton ta krahasosh dhe me
romanin “Qyteti pa reklama”, që realisht është shkruar në ato vite, që
të kuptosh e të ndjesh ndryshimin dhe disnivelin ideo-artistik.
Novela ime, vepër e viteve 50, ishte libri im i parë, shkruar në një
moshë të re, me një përvojë jete e krijimtarie të kufizuar, me
psikologjinë e kohës që jetoja. Megjithatë, lexuesi i asaj kohe e
pëlqeu, u josh veçanërisht nga tema e dashurisë, aq rrallë e trajtuar
gjerësisht në letërsinë shqipe të kohës. Siç e di dhe ti, ajo u
mirëprit, sidomos nga rinia, dhe pati jehonë në masën e gjerë (letra,
takime, diskutime). Ndërsa shtypi, në qoftë se të kujtohet, e bëri
objekt kritike. Më kritikoi për sentimentalizëm, një shfaqje e huaj për
letërsinë shqipe të realizmit socialist. Ai e quajti të dënueshme
zgjidhjen negative të konfliktit, që ëndrra e dy të rinjve nuk u
realizua, që “e vjetra e mundi të renë” etj. Nga presioni i opinionit,
sidoqoftë, vepra nuk u hoq nga qarkullimi. Pra, libri e kaloi me sukses
provën dhe unë ndjeva atëherë kënaqësinë e botimit të parë, por edhe
ballafaqimin me publikun e kritikën.
Fakti është se shumë vite më vonë (1976) “Dashurinë e Mimozës, pasi e
redaktova rishtas, pa e ndryshuar aspak përmbajtjen,e dërgova për botim
dhe ajo u miratua pa ndonjë problem. Mbase të kujtohet gëzimi im kur të
tregova botimin e ri, por ky gëzim nuk zgjati shumë, sepse pas një jave
më thirrën në Komitetin Qendror të Partisë dhe, si më kritikuan, më
kërkuan që ta ndryshoja fundin e novelës me arsyetimin që “në shoqërinë
socialiste të gjitha ëndrrat e rinisë realizohen”, kurse unë i kisha
bërë heronjtë që të ndaheshin. U quajt gabim ideologjik. Kurse unë nuk
pranova ta ndryshoja, pasi novela ishte ndërtuar në një mënyrë të tillë
që me një zgjidhje negative të jepej një mesazh pozitiv. Atëherë u
vendos që libri të shkonte në karton dhe të 8000 kopjet u zhdukën kështu
nga qarkullimi, ndërsa botimi i parë kaloi në rezervatin e bibliotekave
publike.
Tani, pas kaq viteve, ti miku im i dikurshëm, pa pritur e pa kujtuar,
merresh me këtë vepër anonimisht, pra, pa përmendur as titullin e as
emrin e autorit, jo për të treguar të vërtetën ashtu siç është, po për
ta shtrembëruar në mënyrë flagrante në dobi të veprës tënde. Pra, nuk ka
në këtë mes asnjë qëllim dashamirës, përkundrazi, mungesë totale
respekti dhe një vetëmburrje vanitoze. Ballafaqimi tendencioz i dy
veprave nga ana jote kërkon t’u tregojë lexuesve të brezit të sotëm se
sa i zoti e largpamës paske qenë ti atëherë, kur me intuitën e një
rioshi arrije të kapërceje barrierat e letërsisë socrealiste e të
ideologjisë së rreptë të kohës dhe mbërrije të shkruaje një vepër krejt
të lirë e të shpenguar nga ky realitet. Një gjë që miku yt s’e bënte dot
jo vetëm se nuk e kishte talentin tënd, por edhe pse ishte i
indoktrinuar. Kjo bëri që, kur e lexovenovelën time, siç thua në
intervistë, ke vënë duart në kokë dhe je tmerruar (?!). Nuk di ç’emër
t’i vë kësaj që ti bën në një moshë të nderuar si kjo që ke sot dhe në
atë lartësi që të ka ngritur talenti yt i çmuar botërisht.
Kur shkrova “Dashurinë e Mimozës”, unë isha thjesht një shkrimtar i
ri, i formuar me idealet humane që më shkonin për zemër dhe pa ndonjë
prirje për tëdalë nga koha që jetoja. Në këtë frymë e ngrita veprën time
dhe i jetësova personazhet, siç ishte vetë jeta shqiptare. Nuk bëra
asnjë përpjekje të qëllimshme për t’i trajtuar si heronj pozitivë apo
negativë e as të përmendja qoftë edhe një herë direktivat e Partisë dhe
mësimet e udhëheqësit. Jo se nuk doja, por s’ma kërkonte vepra ashtu si e
kisha konceptuar. Në qoftë se Luani doli një djalë me karakter, i
zgjuar, i ndershëm e i sinqertë, këtë nuk e sajova unë, por kështu
ekzistonte në jetë si dhe plot të tjerë. Nuk di se ç’gjë të veçantë bëri
ai që që ty të paska tronditur kur edhe në veprat e tua ka me dhjetëra
personazhe të tilla. Po ta bëja një hero siç e paragjykon ti, ai, bie
fjala, do ta rrëmbente Mimozën dhe kështu do t’i jepej veprës një
zgjidhje e dëshiruar për kohën e politizuar. Përkundrazi, ai s’bëri
asgjë të tillë, e pranoi ndarjen, i vuri gur zemrës dhe e mbylli këtë
histori.
Një zgjidhje e tillë negative e konfliktit të novelës, siç e di dhe
ti, do të më kushtonte. Do të kritikohesha publikisht në shtyp, në
letrat dhe takimet me lexuesit, që do ta quanin novelën një vepër që nuk
i takonte realizmit socialist. Ky cilësim as atëhere e as tani nuk
është se më ka dhënë ndonjë kënaqësi. Ti e quan realizmin socialist një
herezi e një tmerr, kurse unë nuk shkoj deri aty. Një metodë e tillë,
megjithë kufizimet e difektet, krijoi vepra normale, bile dhe kryevepra
në letërsinë botërore, por dhe plot skarco kur u trazua keq me të
politika, duke shkelur mbi mendimet shkencore të Engelsit për dëmet e
pallogaritshme që i sjell politika artit dhe letërsisë.
Gjykuar edhe nga pozitat e sotme, “Dashuria e Mimozës nuk është vepër
e realizmit socialist dhe është fare e kuptueshme që një gjë të tillë
nuk e kam bërë në mënyrë të qëllimshme. Pas përmbysjeve social-politike
të fillimit të v.90, “Dashuria e Mimozës” ka njohur 4 ribotime dhe një
botim në gjuhën italiane nga një shtëpi botuese në Lecce. Ajo është
pritur mirë jo vetëm nga publiku, por edhe nga kritika. Gjykimin
objektiv për veprën në kushtet e reja e jep edhe studjuesi Aurel Plasari
në një artikull të botuar në revistën “Klan” (21 mars 1999). Ai
argumenton se vepra nuk ka të bëjë fare me realizmin socialist: “E
përgojuar, e përsyshur, “Dashuria e Mimozës” e Nasho Jorgaqit më në fund
ribotohet. Në të vërtetë, lexuesi i sotëm nuk mund të mos vërë re se
“Dashuria e Mimozës”, në ndryshim nga pirgu i madh i romaneve të
realizmit socialist, është një vepër e ndërtuar mbi trekëndëshin tanimë
klasik për letërsinë e përbotshme. Mbi atë trekëndësh që realizmi
socialist i ruhej si djallit. As thjesht “naiviteti”, as thjesht
“çiltërsia”, por pikërisht ndërtimi i një skeme origjinale mbi këtë
trekëndësh e ka bërë novelën e Nasho Jorgaqit që t’i bëjë ballë kohës…
Prej botimit të parë më 1960-n, kanë kaluar katër dhjetëvjeçarë. Libri
është po ai. Por, qoftë dhe dyzet vjetët e kaluara mjaftojnë që ai të
lexohet “ndryshe”. Sepse shumë ujëra kanë rrjedhur nën urën e letërsisë
shqipe. “Lana” e realizmit socialist ka shterrur në mënyrë qesharake.
Vëllime të tëra të rënda me tirazhe 20-mijëshe e me kopertina të trasha
prehen nën pluhurin e harresës. Libri “i vjetër” iNasho Jorgaqit vjen
çuditërisht “i ri”…gjithmonë aktual”.
Për ty kjo e vërtetë, që “Dashuria e Mimozës”, edhe pas disa
dekadash, i ruan vlerat edhe sot, nuk ka ndonjë rëndësi. Rëndësi ka
fakti që, edhe duke qendruar sot në majën e Olimpit, ti mund ta
përdorësh pragmatisht novelën time për të ngritur sadopak vlerat e
vetes. Tek e fundit, ia vlen barra qeranë të mistifikosh qoftë edhe një
moment nga e kaluara e largët për të dëshmuar me një vepër konkrete se
ti nuk ishe ashtu si të njihnim në mendimet dhe shkrimet e tua, por
dikush krejt tjetër. Paskëshe qenë katërcipërisht ky i sotmi, një
antisocialist apo, më saktë, një antikomunist i lindur. Por, për fat të
keq, harron se kryeveprat e tua janë të frymëzuara dhe i janë kushtuar
një epoke që ti e përbalt dhe e mohon. Sinqerisht që është e vështirë
t’i karakterizosh të gjitha këto me një emër të vetëm.