 |
| Papa Elefterios nga Epiri nga viti 175-189 |
 |
| Papa Shen Caius. Pape nga 17 December 283 deri me 22 April 296, Ilirian |
 | ||
| Papa John IV shqiptar Pape nga viti 640- ne 642 |
Papa John IV (640-642)
|
Papa John IV (640-642)
Papa John IV (640-642)
Papa John IV (640-642)
 |
| Pape Clement XI Albani nga viti 1700-1721 |
Kisha e parë në Evropë e në botë u bë në Kosovë! “Papa John IV I (640-642). Ky papë gjatë papatit të tij ishte i vetëdijshëm dhe i ndërgjegjëshem për përkatësinë e tij kombëtare-shqiptare. Historikisht dihet se ky papë dërgoi edhe ndihma konsistente popullit të Dalmacisë, që ndodhej nën sundimin e serbëve dhe hordhive barbare”
Nga Prof. Dr. Mehmet Halimi (anëtarë korrespodent i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës)
Nga Prof. Dr. Daut Bislimi (Këshilltar shkencor në Institutin Albanologjik të Prishtinës)
TRADITËN E KRISHTËRIMIT E DËSHMON
EDHE ORIGJINA E KATËR PAPËVE SHQIPTARË
Gazeta zyrtare e Vatikanit “Osservatore Romano” ne Rome ka publikuar artikullin e Gjovani Armillata me titull: Pape Clement XI and the Albani Familly, artikull ne te cilin gazetari italian ne fjale synonte te paraqiste nje biografi te shkurter te Papes Clementit XI dhe te familjes se tij, Alban, me origjine shqiptare, por pa lene te ze ngoje edhe emrat e tre papeve me te hershem, te cilet po ashtu ishin me prejardhje shqiptare, per te cilet deri me tani nuk kemi pasur njoftime. Historia jone ka permend vetem Clementin XI-Albani. Ndaj me kete rast gazetari italian Gjovani Armillata sjell si njoftim te ri dhe shume me rendesi per historine e krishterimit dhe traditen e popullit shqiptar ne kultivimin e kultures krishtere nder shqiptare edhe per tre pape, e keta ishin: Papa Saint Elentherius, i cili sherbeu gjate viteve (175-189) pas eres se re, i cili si duket ishte Papa i pare ne Vatikan me origjine shqiptare. Ky pape perhapi biblen anembane Perandorise Romake. Papa Saint Caius (283-296), njihet si papa i pare qe vendosi rregulla strikte te sjelljes hierarkike ndermjet peshkopeve te Vatikanit.
Ne periudhen e ushtrimit te papatit qendroi ne front nje nder sunduesit me te shquar te Perandorise Romake-Diokleciani. Papa John IV I(640-642). Ky pape gjate papatit te tij ishte i vetedijshem dhe i ndergjegjeshem per perkatesine e tij kombetare-shqiptare. Historikisht dihet se ky pape dergoi edhe ndihma konsistente popullit te Dalmacise, qe ndodhej nen sundimin e serbeve dhe hordhive barbare. Dhe papa i katert shqiptar Clementi XI (1700-1721), eshte papa me i vone me origjine shqiptare. “Sipas Osservatore Romano”, familja e Climent XI eshte pagezuar me mbiemrin “Albani”, pasi rridhte nga familja e zhvendosur ne Urbino te Italise, por qe kishte luftuar ne krah te Skenderbeut gjate cerekullit te rezistences ndaj okupimit turk. Papa Climenti XI pasi mesoi per origjinen e tij shqiptare, u interesua shume per rilindjen politike dhe fetare te atdheut te tij. (shih, “Bota Sot”, 25 gusht 2014, f. 22). Ne kete periudhe historike u konstitua “Këshilli i Parë Kombëtar Shqiptar” (1703), i cili u quajt edhe “Kuvendi i Arbërit”, ku u mblodh dhe u brumos pikerisht nga udhezimet klerikale ne lidhje me ceshtjet dogmatike, morale, kanunore dhe baritore. Gjithashtu, gjithmone sipas Osservatore Romano, Papa Clementi XI ka dhene nje kontribut te madh ne unifikimin e kishes, duke arritur nje rezultat pozitiv perkohesisht, dhe ne trojet shqiptare, ndersa njihet dhe per deshtimin qe pati ne orvajtje per konvertimin ne katolicizem te carit rus, Pjetrit të Madh (shih; “Bota Sot”, 25 gusht 2014, f. 22). Shenim: Etnologu yne i shquar, Kadri Halimi, lidhur me prejardhjen dhe origjinem e Papes Klemen- it XI, Albani, sjell disa te dhena interesante per bartjen e plisit te bardhe shqiptar me origjine ilire, si dhe per veshjen ilire e quajtur dalmatica, te cilen romaket e moren nga iliret. Ketu me posht po sjellim kete dhene sic e paraqet dhe e pershkruan etnologu yne ne fjale:”Nje kallezim popullor pohon se edhe pontifiku, papa ne Rome, mban plisin e bardhe te shqiptareve, perkatesisht te ilireve. Me te vertete dhe ca klerike te tjere katolike, varesisht nga rangu i tyre, mbajne kesula, te shumten te bardha me trajte gjysmesferike, te ngjashme me plisin shqiptar. Nuk mund te thuhet se ky besim popullor eshte i vertete. Por per krijimin e ketij kallezimi ka baze historike. Ky tregim ose kjo fare bindje te populli, sigurisht eshte formuar ne shekullin XVIII. Mbase kjo bindje mund te lidhet me nje fakt historik te vertete? Ne fillim te shekullit XVIII u zgjodh pape Klimenti XI, me prejardhje shqiptare per te cilin besohet te kete qene i fisit Kelmend. Me inisiativen e tij, me l7O3 u mbajt konziliumi i peshkopeve te Shqiperise, ku u mor vendimi qe literatura kishshtare te shkruhet e te perhapet ne gjuhen shqipe. Ne vitin I7II me inisiativen personale te papes Klimenti XI, ne shkollen e Montarios, ne Rome u themelua katedra per gjuhen shqipe (Hist. e Shqiperise, vell. i pare Tirane l959, f. 377) kur ketij fakti i shtojme te verteten se papa mban kesule te bardhe ne trajte plisi, atehere eshte e qarte se nga rrjedh kjo bindje e tradites ne popull. Edhe dic duhet shtuar. A thua eshte e mundshme qe romaket pas pushtimit te tokave ilire ne Ballkan, te kene pranuar dicka nga veshjet popullore te ilireve te asaj kohe? Indicje te ketilla kemi. Bie fjala, ne periudhen e sundimit romak, nje lloj kemishe ilire ishte bere pjese kryesore e veshjes se tyre popullore. Kete kemishe disa autore e identifikojne me kemishen romake te quajtur dalmatica (dalmatike). Kete kemishe romaket e moren nga iliret e fisit Dalmat per cka deshmon edhe emri i saj dhe hyri ne perdorim ne liturgjine kishtare te krishtere(A. Stipceviq, Iliret, Prishtine l967, f. 74). Ne kishe kjo u ruajt deri me sot, kurse ne popull jo, u hoq nga perdorimi aktiv”(Kadri Halimi, Zeja e qeleshepunuesve ne Kosove, ne vep. STUDIME ETNOLOGJIKE, Prishtine 2Oll, f. 2o6, 2o7). Mirepo, sipas mendimit tim edhe fustanella ka ngjashmeri parciale me kemishen dalmatika, e cila dikur kishte shtrirje gjeografike ne te gjitha trojet shqiptare, por ne fillim te shekullit XX, ajo u hoq nga perdorimi, duke gjetur perdorim vetem ne Toskeri. Lidhur me kete dukuri vlen te theksojme se sipas kujteses se Demush Hazirit nga fshati Zheger, ne fillim te shekullit XX, ne Karadak eshte bajtur edhe fustanella, te cilen e ka bartur edhe Idriz Seferi-Kreshniku i Karadakut. Kete e deshmojne edhe vete fjalet e Idri Seferit kur thote: “Kur jemi kone kacake, i kemi pase kta fistanat me kinla”(M. Halimi, E folmja e Karadakut, Prishtine 2OO8, f32). Ndersa sa i perket bartjes se plisi, ai ne disa treva u ndalua nga urrejtja e pushtuesve shoven: “Eshte interesant se shqiptaret e Bujanocit, te Presheves e te Kumanoves, madje edhe te Shkupit nuk mbajne me plisa te bardhe shqiptare, por viseve malore po. Ne vend te tyre gjithnje e me teper mbajne kesula te bera nga pelhura e zeze, te qepura e te ngjeshura me penj nga terzinjte. Trajta e tyre eshte gjysme sferike, e ngjashme me plisat e bardhe”(K. Hali, vep. cit. f. l5l) E gjendur ne nje situate presioni politik shteteror, popullata e trevave ne fjale filloi t’ i pershtatet mjedisit ne forme mimikerie. “Shkaqet e kesaj dukurie, te braktisjeve te plisave te bardhe ne keto vise, duhet kerkuar ne mikerine, ne adaptimin, ne pershtatjen me rrethin ku jetojne. Mimikeria u shfaq qe nga viti l9l2, kur ne Maqedoni hyri ushtria okupuese serbe dhe u intensifikua me dhune ne perioden l9l5-l9l7, kur keto vende u okupuan nga ushtria bullgare. Kemi te dhena se me l9l5-l9l7, autoritetet e atehershme ua ndalonin shqiptareve te mbanin plisa te bardhe prej leshi. Ne Prishtine, me l922, pushteti lokal u bente pengesa qeleshepunuesve, ndersa me l94l organet e pushtetit okupues bulgar, ne Shkup vrane nje qeleshepunues vetem per arsye se refuzoi ta mbyllte dyqanin, nga i cili popullsia furnizohej me plisa te bardhe”. (K. Halimi, po aty, f. l52). Keto porosi te hartuara dhe te shqiptuara mbi bazen e besimit ne zot, deshmon se cdo fe ka rregullat dhe parimet e veta njerezore. Shih nga ky aspekt ka lindur dhe eshte kultivuar edhe toleranca nderfetare brenda kombit tone, por edhe ne raporte nderkombetare. Imam Vehbi Ismaili, njeriu i fese dhe dishepull i tradites se tolerances fetare nder shqiptaret, ne vepren e vet Lutje thote: “Fete neper bote// jane sikur lulet ne kopsht// asnje s’eshte e kote// asnje s’hidhet poshte”. Do te thote, injorimet dhe perbuzja, urrejtja e mohimi e intoleranca sa eshte mekate aq eshte edhe jonjerezore NËNA TEREZE, NËNË E MBARË NJERËZIMIT, NOBELISTE PËR PAQË Nëna Tereze me origjine Shqiptare, e edukuar ne frymen humaniste, njerezore e paqesore, qe u erdhi ne ndihme varfanjakeve te Kalkutes se Hindise, ne mbeshtetje edhe te parimit te tri kushteve te mikpritjes e te ndihmes njerezore kombetare shqiptare, se shqiptari mikun, te varferin e pret: me zemer, e ambelson me goje e me fjale, e ndihmon me dore. Ky trekendesh parimor sa eshte kombetar, po aq eshte njerezor e paqesor, qe Nëna Tereze arriti njerezishmerine boterore, qe nga nje popull i vogel doli nje Nënë e Madhe, qe mund ta quajm edhe Nëna e Njerëzimit. Sepse ajo nuk beri dallime as racore, as kombetare e as fetare. Ajo cmoi vleren e qenies Njeri, madje edhe vete ne baze te parimeve humaniste, u be vlere njerezore dhe fitoi çmimin Nobel për Paqe. Ajo u be ikone e shenjte per besimtaret, u be vepra e Zotit ne Toke. “Ata jane te gjithe femijet e Zotit, te dashur dhe te krijuar nga e njejta zemer e Zotit”-u shpreh ajo. Ajo nuk u step dhe nuk u deshprua kurre, por luftoi me erresiren e primitivizmin, me skamjen e mjerimin, duke mos u ankuar e duke mos mallkuar: “Eshte me mire te ndezim nje qiri se sa te mallkojme erresiren” thoshte Nëna Tereze ose “Te bejme gjera te vogla me dashuri te madhe”-shpreh thjeshtesi, njerezishmeri e dashuri njerezore. Ndaj Nëna Tereze, ne radhe te pare si bije shqiptare krenohet e mburret se i takon popullit shqiptar, kurse si qenie njerezore, humaniste e paqesore, sot me te krenohen tere popujt e botes, mburret i tere njerezimi. Mesimet dhe porosite e Nënë Terezës jane nje testament i ri per njerezimin. Po ketu me poshte shprehjet me frymezuese dhe me prekese te saj (te huazuara nga “Bota Sot”, 28 gusht 2014, f. 20): 1. Folu butesisht njerezve! Tregoje miresine ne fytyre, ne sy, ne buzeqeshjen tende, u jep jo vetem kujdesin, por edhe zemren! 2. Ne s’mund te bejme dot gjera te medha, por vetem gjera te vogla me dashuri te madhe! 3. Nuk ka rendesi sa shume jemi te angazhuar te bejme, por sa shume dashuri investojme ne te! 4. Shoh Zotin ne cjdo njeri. Kur laj nje te semure meleber, ndjej se po kujdesem per Zotin ndjej se po kujdesem per Zotin. A nuk eshte kjo nje pervoje e bukur! 5. Te varferit na japin me shume sec u japin ne atyre. Ata jane njerez kaq te forte, duke jetuar dite per dite pa ushqim. Dhe ata kurre nuk mallkojne, as nuk ankohen. Ne nuk duhet t’u japim atyre simpatine, por duhet te mesojme nga ata! 6. Kam zgjedhur varferine per njerezit tane te varfer. Por jam e nderuar te marre Cmimin Nobel ne emer te urise, zhveshjes, te pastrehve, te verberve, te smureve, te atyre njerezve qe jane te padashuruar, qe nuk i do njeri, nuk kujdeset per ta. Njerezit qe ndihen te braktisur nga shoqeria dhe te refuzuar nga te gjithe. 7. Nese lluksi na rrethon, ne humbim shpirtin. Ne do jemi te afte te duam te varferit nese njohim varferine dhe jemi vete te varfer. 8. Nuk kam qene kurre me pare ne lufte, por kam pare urine dhe vdekjen. E kam pyetur veten se cfare ndjejne ata kur e bejne kete? Nuk e kuptoj. 9. Zoti do gjeje nje person tjeter me fisnik, me te devotshem, me te perkushtuar ndaj tij dhe shoqeria do vazhdoj. 10. Po prisja te isha e lire, por Zoti ka planet e Tij.
