30 November 2012

Hasan Prishtina: 11 janar 1912, fjalimi në Parlamentin turk

Hasan Prishtina: 11 janar 1912, fjalimi në Parlamentin turk

 

Nga Kristo Frashëri.

Kur u shpall Pavarësia e Shqipërisë më 28 Nëntor 1912 Hasan Prishtina, për shkak të vështirësive të krijuara nga marshimi i ushtrive serbe, malazeze dhe greke në viset shqiptare, nuk pati mundësi të merrte pjesë në Kuvendin Kombëtar të Vlorës. Megjithatë, kontributi që ai dha në fitoren e Pavarësisë qe tepër i rëndësishëm.
Para se të shpallej Pavarësia, Hasan Prishtina njihej nga opinioni publik shqiptar. Ai ishte një nga udhëheqësit e kryengritësve kosovarë, të cilët nga mitingu i organizuar prej tyre në Ferizaj i drejtuan më 23 korrik 1908 Sulltan Abdyl Hamitit II ultimatumin historik, me të cilin i kërkonin të shpallte menjëherë Kushtetutën, përndryshe do të kalonin në kryengritje të armatosur. Ultimatumi e tronditi aq tepër sulltanin sa që ai e shpalli menjëherë Kushtetutën. Mitingu i armatosur i Ferizajt qe një nga kontributet më të rëndësishme që shqiptarët dhanë për fitoren e “Hyrietit” (Liria), emërtim me të cilin ka hyrë në histori fitorja e revolucionit antiabsolutist turk i vitit 1908.
Siç e thotë vetë Hasan Prishtina, prejardhja e familjes së tij ishte nga fshati Polancë i krahinës së Drenicës. Gjyshi i tij, Haxhi Ali Berisha, para 150 vjetëve u largua nga fshati Polancë dhe u vendos në Vuçitern. Fillimisht mbiemri i tij ka qenë Hasan Polanca ose Hasan Vuçiterna.
Hasani lindi në Vuçitern më 1873. Pasi mbaroi shkollën fillore osmanishte në vendlindje, shkoi për t’u arsimuar në Selanik pranë të atit, i cili merrej me tregti. Atje ndoqi liceun frëng dhe më pas fakultetin “Mylkije” në Stamboll, ku studentët ndiqnin kursin e Magjistraturës dhe përgatiteshin për të shërbyer në administratën shtetërore. Roli që luajti në mitingun e Ferizajt e bëri Hasan Prishtinën të njohur në opinionin publik kosovar.
Në sajë të kontributit që dha në përmbysjen e absolutizmit sulltanor dhe të gojëtarisë së tij tepër tërheqëse për publikun, Hasani u zgjodh më 1908 deputet i Prishtinës në Parlamentin osman. Tani e tutje Hasan Vuçiterna u popullarizua me emrin Hasan Prishtina në kuptimin Hasani deputeti i Prishtinës.
Në Parlamentin perandorak osman merrnin pjesë 25 deputetët shqiptarë. Midis tyre H. Prishtina gjeti gjuhë të përbashkët në mënyrë të veçantë me një nga deputetët e tjerë shqiptarë. Ky ishte Ismail Qemali, deputeti i sanxhakut të Beratit, në të cilin përfshihej edhe Vlora.
Ismail Qemali dhe Hasan Prishtina për sa u përket pikëpamjeve dhe temperamenteve politike kishin pika takimi të njëjta, por edhe të ndryshme midis tyre. Që të dy dëshironin ta shihnin Shqipërinë shtet më vete, të përparuar dhe të qytetëruar. Por ata dalloheshin nga mënyra e përpjekjeve që shqiptarët duhej të ndërmerrnin për ta realizuar aspiratën e tyre madhore. Më 1908 kur ata u njohën, Ismail Qemali ishte 64 vjeç. Pra, për nga mosha i takonte brezit të vjetër. Si i tillë së bashku me eksperiencën e pasur kishte fituar edhe urtësinë e veprimeve. Përkundrazi Hasan Prishtina, i cili atë vit mbushte 35 vjeç, për nga mosha i takonte klasës së re politike shqiptare. Për nga formimi ideologjik ai ishte i mbushur me energji revolucionare dhe për zhvillimin e aksioneve politike me hapa të shpejta.
Që të dy e njihnin mirë Revolucionin frëng të vitit 1789. Por Ismail Qemali e kishte tejkaluar vrullin e ditëve të revolucionit, që përmbysi absolutizmin dhe kishte përqafuar idetë e demokracisë liberale, të cilat u përhapën pas zbutjes së shpërthimeve revolucionare. H. Prishtina përkundrazi, si i ri, lundronte ende në ujërat e Revolucionit Frëng dhe mezi priste të krijonte Shqipërinë e lirë me shpërthime revolucionare. Në mënyrë të përmbledhur mund të thuhet se I. Qemali besonte më shumë në artin e diplomacisë sesa në krismën e armëve. Hasan Prishtina besonte të kundërtën: më tepër pushkën sesa diplomacinë.
Shqipëria e viteve të fundit e sundimit osman kishte nevojë për të dyja këto filozofi politike. Nga kjo pikëpamje, Ismail Qemali dhe Hasan Prishtina plotësonin njëri-tjetrin. Për këtë arsye, ata bashkëpunuan derisa realizuan qëllimin e përbashkët: shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë.
Duke anashkaluar për mungesë dhe kohe bashkëpunimin e këtyre dy personaliteteve të rëndësishëm të viteve të fundit të sundimit osman, do të ndalemi të viti fatbardhë 1912.
Tashmë dihet se partia xhonturke “Bashkim dhe Përparim” (Ikttihad ye Terakki), e cila fill pas Hyrietit mori pushtetin në dorë, i shkeli menjëherë premtimet që kishte dhënë se do të respektonte demokracinë e brendshme në Perandorinë Osmane dhe se do t’ua njihte të drejtat që u takonin kombësive të sunduara prej saj. Shqiptarët të zhgënjyer nga premtimet xhonturke kaluan nga përkrahës në kundërshtarë të tyre. Kështu filluan kryengritjet kundër qeveritarëve xhonturq. Si përgjigje xhonturqit kaluan në dhunë të hapur kundër shqiptarëve. Ata ndërmorën për 3 vjet me radhë (1909-1911) operacione ndëshkimore kundër popullsisë shqiptare.
Në fund të vitit 1911 marrëdhëniet e shqiptarëve me pushtetin qëndror xhonturk ishin acaruar në kulm. Madje, në vjeshtën e vitit 1911, sapo Perandoria Osmane i shpalli luftë Italisë për t’i shkëputur asaj Tripolin, orvatjet e Portës së Lartë për të mobilizuar rezervistët shqiptarë në ushtrinë perandorake e ndezën edhe më tepër pakënaqësinë. Në këto rrethana, në muajin dhjetor qarqet patriotike shqiptare i drejtuan qeverisë së Stambollit një peticion me të cilin kërkonin me këmbëngulje t’ua njihte shqiptarëve të drejtat e tyre kombëtare. Si dhe më parë, qeveria xhonturke bën veshin e shurdhët.
Gjendjen e ndërlikuar politike ku ndodheshin marrëdhëniet e acaruara të shqiptarëve me qeveritarët xhonturq në fund të vitit 1911, Hasan Prishtina në “Kujtimet” e botuara me 1921 e përshkruan në mënyrë të përmbledhur me këto fjalë:
“Kah fundi i vjetit 1911 tue u frymezue nga idhnimet e mizorisë tyrke partia kundërshtare bani një pyetje mbi gjendjen e Shqipnisë e ngushtoi Haki Pashën me dhanë hesape mbi kët pikë përpara Parlamentit. Shumica e deputetënvet të Shqypnis më patën ngarkue me i ba ball shpjegimeve të Vezirit turk, tue u mbështetë dokumentave qi kishin mbledhun përmbi këto mizorina. Biseda (në Parlament – K.F.) u hap e qysh në fillesë shkoi tue u ashpërsue. Çashtja kishte një landë të pakufizueme. Na ishim të fortë në lame të logjikës e me prova të gjalla në dorë. Mora pra edhe unë fjalën”. (Hasan Prishtina, Një shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen e shqiptarëve të vjetit 1912. Shkodër, shtypshkronja Franciskane, 1921, f. 5 – ribotuar nga shtëpia botuese, “Eurolindja”, 1995, f. 5).
Debati i Hasan Prishtinës në emër të grupit të deputetëve shqiptarë u zhvillua në seancën plenare që u mbajt në Parlamentin osman më 11 janar 1912. Në shkurtoren e “Kujtimeve” të veta ai jep një përmbledhje prej disa rreshtash të fjalës së tij. Ndonëse shkurtorja e përmban thelbin e fjalës të Hasan Prishtinës, ajo është e pamjaftueshme po të kemi parasysh tronditjen që pësuan qarqet qeveritare xhonturke nga fjalimi i H. Prishtinës. Ne po i sjellim publikut shqiptar tekstin e plotë të fjalimit që mbajti Hasan Prishtina në seancën plenare të Parlamentit osman më 11 janar 1912 si dhe emrat e deputetëve turq, që ndërhynë gjatë fjalimit të deputetit shqiptar.
Me sa dihet, teksti i plotë i fjalimit. historik që Hasan Prishtina mbajti në gjuhën turke në Parlamentin osman nuk njihet në historiografinë shqiptare në përkthimin shqip. Madje, edhe në origjinalin turqisht, fjalimi i tij i bujshëm qëndron ende i strukur në vëllime të pluhurosura të bisedimeve të Parlamentit osman. Autori i këtyre radhëve e ka shtënë në dorë tekstin e këtij fjalimi rreth 40 vjet më parë. Me lutjen time, ato janë përkthyer në gjuhën shqipe nga njohësi i kualifikuar i osmanishts, i ndjeri Mykerem Janina. Me rastin e 100-vjetorit të Pavarësisë, fjalimi historik i Hasan Prishtinës po botohet për të parën herë në variantin e plotë shqip.
Përkthimi është mbështetur në tekstin e plotë turqisht, botuar në serinë e procesverbaleve të mbledhjeve të Dhomës së Deputetëve të Parlamentit osman – viti IV, sesioni i parë, mbledhja 3 e enjte, 29 dhjetor 1927, ora 10,10, ff. 764-765.
Seanca e datës 11 janar 1912 e Parlamentit osman, e cila kryesohej nga Ahmet Riza beu, u hap me këtë rend dite: nëse Këshilli i Ministrave dhe Parlamenti perandorak në veprimet e tyre kishin respektuar ose jo statutin e regjimit konstitucional, nëse sulltani kishte të drejtë absolute apo fiktive të shpërndante Parlamentin, nëse obstruksioni i pandërprerë i Parlamentit ishte ose jo një akt legjitim. Në valën e këtyre debateve e mori fjalën Hasan Prishtina.
Hasan beu (deputet i Prishtinës): Zotërinj! Para se gjithash dua t’ju them duke deklaruar n’emrin tim, ashtu dhe n’emër të të gjithë popullit, por sidomos n’emër të shqiptarëve, se ne dëshirojmë me të vërtetë që të drejtat sovrane të jenë të gjera. prandaj kësaj detyre, sado e vështirë qoftë, ne duhet t’i kushtojmë vëmendjen e duhur.
Ne e kuptojmë fort mirë se po të ndryshohet neni 35, ashtu siç propozon pushteti ekzekutiv, Dhoma e Deputetëve do të bëhet një lodër në duart e qeverisë; bile unë dua të shkoj edhe më tej dhe të them se, sikur kjo dispozitë e Kushtetutës së vjetër të mos ishte ndryshuar siç ka ndodhur, kjo tribunë nga e cila sot po shpallen shumë të vërteta, do të kishte mbetur e shurdhër dhe e heshtur. Dhe ne, zotërinj, do të ishim në krahinat tona, bile ndofta një pjesë nga ne do të kalbeshin nëpër burgje. Ngjarjet e këtyre ditëve, për shembull, mjaftojnë për të vërtetuar thëniet e mia dhe sipas meje, ky është një fakt i vërtetuar me siguri matematike. Dikur vetë partia e “Ittihad ye Terekki” ka pas kërkuar ndryshimin e këtij neni të Kushtetutës së vjetër dhe asokohe kjo kërkesë na udhëhiqte si flamur në këtë drejtim. Ndërsa sot ajo na shtron teorinë e balancimit të forcave. Me të vërtetë, shkakun e këtij qëndrimi reaksionar nuk arrij ta kuptoj. Po e lodh mendjen dhe pa dashur them me vete se mos ata tërhiqen nga arsyetimi i gabuar, duke menduar le të mos na shpëtojë nga dora shumica që kemi, makar le të shpërndahet edhe Parlamenti.
Zotërinj, unë ngul këmbë dhe e përsëris se shumica ka hyrë në një rrugë pa krye. Dhe për të vërtetuar këtë po ju kujtoj se ajo që e futi jetën politike të shtetit në ngatërresa dhe i shkaktoi dëme e mjerime të pandreqshme, ka qenë pushteti ekzekutiv që mbështetej në partinë “Ittihad ye Terekki”. Gjithashtu nuk ka qenë shkaktare qeveria që mbështetej në partinë e “Ittihad ye Terekki”, që u bë shkaktarja e një varg ngjarjeve, si ato që shpërthyen në Tripoli, në Shqipëri, në Qereq e Hevram të Sirisë? Para këtyre fakteve kuptimplote, nuk besoj se populli do të zgjedhë përsëri deputetë të partisë “Ittihad ve Terakki”. Veç kësaj, kam bindje se, megjithëse se në partinë e “Ittihad ve Terakki” ka nja 5 ose 10 deputetë (shqiptarë – K.F.), në zgjedhjet e ardhshme, dhe këtë mund ta them me siguri, nuk do të ketë asnjë deputet shqiptar ose arab në radhët e tyre.
MYFIT BEU (deputet i Izmirit): Ajo është në dorë të popullit.
Hasan beu (vazhdon fjalën): Megjithëse as që shpresoj që të mblidhet prapë Dhoma e Deputetëve.
HIZR LUTFIU (deputet i rajonit Zor-Siri): E sikur të mos mblidhet?
HASAN BEU (vazhdon): Del se, në atë rast vendi do të hidhet në kryengritje, do të shpërthejë revolucioni. Dhe një ndër të parët që do të marrë në dorë flamurin e revolucionit, ndofta i pari ndër të parët, do të jem unë.
MYFIT BEU (deputet i Izmirit): Këtë fjalë mendoni prapë!
HASAN BEU (vazhdon fjalën): Po e përsëris edhe një herë, ndryshimi revolucionar që u bë nuk mund të quhet në kuptimin e plotë të fjalës një revolucion. Po, ashtu është. Ky lloj revolucioni nuk është gjë tjetër veçse një tranzicion. Megjithëse e di fort mirë se puna qëndron kështu, jam gjithashtu i bindur se ky vend mund të jetojë vetëm me një regjim konstitucional. Bile, edhe ushtria që sot mbron Kushtetutën (mashrutijetin) dhe që përbëhet nga vëllezërit tuaj e tanë, ndonëse nuk dua të besoj një gjë të tillë, edhe sikur të donte, nuk do të ishte më në gjendje ta kthente absolutizmin. Sidoqoftë, nuk ka dyshim se ne nuk do të ngurrojmë në asnjë mënyrë për të mbrojtur deri në fund këtë regjim konstitucional, i cili do të sigurojë patjetër lumturinë dhe mbarëvajtjen e këtij vendi.
MYFIT BEU (deputet i Izmirit): Hasan, ky popull nuk e lëshon më “meshrutijetin”.
HASAN BEU (deputet i Prishtinës): Edhe sikur të dojë ta lëshojë, nuk mundet më. Sepse ky pushtet, i përbërë nga kombësitë e ndryshme ka për të shtypur çdo forcë që do të dojë ta marrë atë nëpër këmbë. Të jeni i sigurt mbi këtë gjë.
MYFIT BEU (deputet i Izmirit): Është populli vetë qe s’ka për ta lëshuar.
HASAN BEU (deputet i Prishtinës): Patjetër.
AHMED HAMDI EFENDIU (deputet i Bruses): U tha se arabët dhe shqiptarët nuk do të dërgojnë përfaqësuesit e tyre, nga kjo shprehje del një veçim i këtyre dy kombësive.
HASAN BEU (deputet i Prishtinës): Jo, or zot, s’është ky qëllimi i im. Po ta them: si shqiptarët, ashtu edhe arabët kanë shkuar dhe kanë për të shkuar pas turqve me të gjitha forcat e tyre. Qëllimi që përmenda vetëm këta, ka qenë që të tregoj se vendet e këtyre kombeve janë ato që kanë pësuar edhe dëmet më të mëdha. Por turqit duhet ta kuptojnë këtë realitet. Ky shtet nuk është (gjë) tjetër veçse një shoqëri anonime me interesa të përbashkëta. Prandaj edhe qëndrimi i juaj duhet të pajtohet me atë që thashë. Përkundrazi, në qoftë se e konsideroni veten ndryshe nga ata duhet ta dini se këtë vend po e rrokullisni në greminën e mjerimeve.
MYFIT BEU (deputet i Izmirit): Turqit deri sot s’kanë menduar një gjë të tillë.
HASAN BEU (deputet i Prishtinës): Shiko, or zot i mirë, ti megjithëse je tyrk, nuk mund t’i duash tyrqit sa unë, po s’mund t’i duash sepse mua më shtyjnë, më detyrojnë shumë të drejta të fituara dhe interesi që të bashkëjetoj me tyrqit edhe në të ardhmen.
SEJID BEU (deputet i Izmirit): Për pjesën e fundit të fjalës së Hasan beut unë si tyrk, e falenderoj. Ndërsa për pjesën e parë të fjalës shpreh indinjatën time, sepse ne, duke qenë tyrq, nxuarrëm një deputet shqiptar nga prefektura Denizli e Izmirit.
HASAN BEU (deputet i Prishtinës): Po edhe ne, si shqiptarë, në vendin tonë zgjodhëm një deputet tyrk: Vasfi Beun, të caktuar si deputet i Tashllixhasë.
Fjala e Hasan Prishtinës, sidomos fraza e tij se “një ndër të parët që do të marrë në dorë flamurin e revolucionit, ndofta i pari ndër të parët, do të jem unë”, plasi në Parlament si një bombë e papritur. Në thelb ai qe një ultimatum drejtuar qeverisë perandorake xhonturke dhe një kushtrim për bashkatdhetarët e tij shqiptarë, qe të përgatiteshin për revolucionin e armatosur çlirimtar.
Kur dolëm nga Parlamenti, shkruan në “Kujtimet” e përmendura Hasan Prishtina, deputetët e Shqipërisë dhe shqiptarët e Stambollit treguan një gëzim të jashtëzakonshëm dhe “më përshëndetën me një simpati krejt të posaçme”. Një përgëzim të veçantë atij i shfaqi, nënvizon ai, Ismail Qemali, i cili i kërkoi të takoheshin atë mbrëmje për të biseduar me gjatë për gjendjen e re të krijuar. Takimi u zhvillua në shtëpinë e Hasan Prishtinës. Ndoshta në këtë shtëpi është shkrehur fotografia e njohur që po botohet këtu pranë.
Atë natë (11-12 janar 1912) të dy deputetët, shkruan H. Prishtina, biseduan “gjerë e gjatë mbi fatin e Shqipërisë”. Më në fund, pohon ai, ata vendosën t’u jepnin fund mizorive xhonturke me një kryengritje të armatosur. Në mbyllje të bisedimeve, Ismail Qemali i tha Hasan Prishtinës: “Hasan beg, i besoj fetarisht karakterit të Zotnis s’Ate. Ky besim më ka shtyrë t’i shkruaj në zemrën time ato fjalë qi i përdore në Parlament, duke thënë se kam me qenë njeri e ndoshta i pari i atyre që kanë për të ngritur flamurin e kryengritjes”. Hasani u përgjigj: “Ismail beg, para se të them një fjalë matem shumë e pastaj flas, por mundem me ju sigurue se e kam zakon ta mbaj fjalën që më del nga goja. Pra, mbase edhe zotnija juaj po e ndjen nevojën për nji kryengritje, ndoshta vendimi ynë nuk mund të mjaftojë për me qitë në krye kët qëllim, e me duket qi do të na duhet me u bashkue edhe me katër- pesë deputetë rreth këtij vendimi”.
Ismail Qemali u përgjigj se ishte dakord me mendimin e Hasan Prishtinës dhe vendosën ta vazhdonin bisedën ditën e nesërme me 12 janar 1912. Kështu mbaroi kjo ditë historike, shkruan Hasan Prishtina, që nuk la shteg pajtimi midis Shqipërisë dhe Komitetit xhonturk. (H. Prishtina, Po aty, ff. 5-6). Të nesërmen, me 12 janar 1912 Ismail Qemali dhe Hasan Prishtina u takuan në hotelin e famshëm “Pera Palace” të Stambollit. Në përfundim të bisedimit të tyre të gjatë, përmbajtjen e të cilit nuk e njohim, ata vendosen të thërrisnin në një “kuvend” edhe katër deputetë të tjerë shqiptarë – Myfid bej Libohovën, Esat pashë Toptanin, Aziz pashë Vrionin e Syrja bej Vlorën – për të biseduar dhe vendosur programin e mëtejshëm të punës, pika më e rëndësishme e të cilit ishte organizimi i kryengritjes së armatosur për ta çliruar Shqipërinë nga zgjedha perandorake osmane. Kuvendi u vendos të mblidhej në shtëpinë që Syrja Vlora kishte në lagjen “Taksim” të Stambollit. Nga shtëpia ku u mblodh takimi ka marrë në histori emrin mbledhja e Taksimit, kurse Hasan Prishtina në “Kujtimet” e përmendura e quan “Komploti i Taksimit”.
Mbledhjen e Taksimit, shkruan H. Prishtina, e kryesoi Ismail Qemali. Merrnin pjesë të gjashtë deputetët shqiptarë të Parlamentit osman. Para se të fillonin bisedimet H. Prishtina deklaroi se mbledhja do të ishte e fshehtë dhe se pjesëmarrësit duhet të betoheshin të mos i tregonin askujt për çka do të bisedohej dhe për çka do të vendosej në atë mbledhje. Pas betimit Kuvendi u hap.
Njoftimet që kemi se çka u bisedua, çka u vendos i mësojmë nga Hasan Prishtina. Në shkurtoren e “Kujtimeve” të veta ai shkruan shkurtimisht se në Kuvend u përmenden të gjitha mizoritë që kishin kryer xhonturqit në Shqipëri dhe se politika e tyre, çështjet e shkollave shqipe dhe të gjuhës kombëtare kishin ardhur vazhdimisht duke u acaruar. Në lidhje me privilegjet që u takonin shqiptarëve u tha, se jo vetëm nuk shpresonin të merreshin vesh me xhonturqit, por as nuk e shihnin të mundshme të hynin në bisedime me ta. Për këtë arsye, Kuvendi nuk zgjati shumë, mbasi pjesëmarrësit u morën shpejt vesh se për t’u dhënë fund zvarritjeve të qeveritarëve xhonturq duhej organizuar një kryengritje e përgjithshme.
Në të vërtetë, Hasan Prishtina shkruan se qëllimi i kryengritjes ishte “t’i jepej fund politikës turke në çështjen e kulturës kombëtare dhe të siguroheshin disa privilegje politike për Shqipërinë”. Ai nuk e zë në gojë rrëzimin e pushtetit xhonturk, as sigurimin autonomisë administrative të Shqipërisë, ndoshta për arsye se tre nga pjesëmarrësit e Kuvendit – Esat pashë Toptani, Syrja bej Vlora dhe Myfit Libohova – edhe pse të zhgënjyer vazhdonin të ishin anëtarë të partisë xhonturke “Bashkim dhe përparim”. Sikurse treguan ngjarjet, deputeti kosovar ishte i bindur se pasi të fillonte kryengritja e armatosur për të siguruar “disa privilegje politike për Shqipërinë, ajo (kryengritja) shpejt do të shndërrohej në një revolucion çlirimtar”. Mbledhja procedoi edhe me ndarjen e detyrave. Ismail Qemali do të nisej nëpër Evropë për të siguruar përveç përkrahjes politike të çështjes shqiptare edhe armë (rreth 15.000 pushkë dhe të holla (rreth 10.000 napolona flori) për nevojat e kryengritjes.
Kryengritja do të fillonte në Kosovë. Për organizimin e saj u ngarkua Hasan Prishtina, njeriu më i përshtatshëm dhe më i devotshëm për një revolucion të armatosur. Ismail Qemali, përkundrazi, u ngarkua të merrej me fushën e tij të preferuar të punës – me përkrahjen diplomatike të çështjes shqiptare nga Fuqitë e Mëdha, njëkohësisht me sigurimin e armëve dhe të financave për të cilat kishte nevojë revolucioni çlirimtar. Të tjerët – Esat pashë Toptani, Myfit Libohova, Syrja Vlora dhe Azis Vrioni – do të organizonin, sapo të fillonte kryengritja në Kosovë, lëvizjet e armatosura në viset e tjera të Shqipërisë.
Në të vërtetë, siç e treguan ngjarjet, tre prej tyre – Myfit Libohova, Esat pashë Toptani dhe Syrja Vlora, – nuk i përmbushën detyrat që morën përsipër t’i realizonin në mbledhjen e Taksimit. Edhe pse u larguan nga partia xhonturke, që të tre kur shpërtheu kryengritja e përgjithshme qëndruan pothuajse spektatorë.
Nga fjalimi i rreptë që Hasan Prishtina mbajti në Parlamentin osman më 11 janar 1912, qeveritarët xhonturq u bindën se revolucioni çlirimtar shqiptar po trokiste në dyert e perandorisë. Mendohet se nën efektin e këtij fjalimi gjashtë ditë më vonë, më 17 janar 1912, xhonturqit e shpërndanë Parlamentin dhe vendosen të organizonin në pranverë zgjedhje të reja parlamentare, sigurisht me synimin që në Parlamentin e ri të zgjidheshin vetëm figurantë të lëvizjes xhonturke.
Me vendimin që grupi i deputetëve shqiptarë mori në Kuvendin e Taksimit vihej në jetë, me dijeni ose pa dijeni kjo nuk ka rëndësi, porosia e urtë filozofike që kishte dhënë Sami Frashëri, dy dhjetëvjeçarë më parë, se “fjalëve bajate u jep fund shpata”. Në të vërtetë, tani e tutje morën fund kërkesat e shqiptarëve për të realizuar me lutje nëpërmjet memorandumeve dhe peticioneve aspiratat e tyre kombëtare. Tani do të fliste kryesisht pushka.

Gazeta Shqiptare

25 November 2012

Mbi telenovelën Hoxha-Kadare ...nga Fatos Lubonja

Mbi telenovelën Hoxha-Kadare

 
FATOS LUBONJA

A i ke ndjekur puntatat e telenovelës ‘Kacafytje në Frontin Demokratik: kryetarja Nexhmije Hoxha krihet me nënkryetarin Ismail Kadare për peshqeshe dhe favore të asaj kohe’?” -  ishte një e-mail që mora nga një e njohur.
Nuk i kisha ndjekur për shkak të impenjimeve të tjera, por u futa nëpër internet t’i kërkoja. E para gjë që më erdhi të them pasi “pashë” disa “puntata” ishte: vërtet kjo histori merituaka të quhet telenovelë. Madje, në kuptimin më negativ që ka marrë kjo fjalë për shkak të atyre subjekteve që synojnë ta mbajnë mendjen e telespektatorit të ngrehur në suspens thashethemesh e gjërash të kota, të bardhë e zisë banale, me të mirin dhe të keqin që ndërrojnë role, të superficalitetit të trajtimit që nuk të shtyn të mendosh e që, mbi të gjitha, nuk tenton ta fusë spektatorin brenda përjetimeve të veta, por pikërisht ta mbajnë jashtë tyre. Në telenovelën tonë jepeshin variante se si ishte dhuruar apo marrë dorëshkrimi, disa rreshtoheshin me Nexhmije Hoxhën, disa me Kadarenë, tregoheshin përgjigje arrogante të shkrimtarit ndaj gazetarëve, kurse ajo që mungonte dramatikisht ishte përpjekja për të kuptuar atë kohë, kompleksitetin dhe dramacitetin e saj. Dhe nëse protagonistët e ish-Frontit Demokratik mund të justifikohen për këtë, pasi janë peng të asaj kohe dhe asaj kulture, kjo nuk u lejohet gazetarëve të kohës që jetojmë.
Këto shënime morën nxitje nga ky zhgënjim që na bën ne, që kemi jetuar atë kohë, të ndiejmë si detyrë ta sjellim atë ashtu siç ka qenë, dhe jo ashtu siç gatuhet në këto telenovela banale.

Mbi librin

Kush do ta lexojë sot librin “Dimri i vetmisë së madhe”, i ribotuar pastaj si “Dimri i madh”, do të shohë se është një libër i turpshëm përsa u përket elozheve që i bëhen diktatorit dhe falsifikimit që i bëhet së vërtetës historike të prishjes me Bashkimin Sovjetik, e cila, nga një akt që solli varfërimin, izolimin dhe skllavërimin e mëtejshëm të shqiptarëve, për qëllimet e pushtetit të një klike kriminale, trajtohet si një akt i lartë i bërë në emër të lirisë dhe pavarësisë së atdheut dhe besnikërisë ndaj marksizëm-leninizmit. Të tjerat, duke përfshirë edhe talentin e derdhur, edhe vlerësimet e shtypit perëndimor për Shqipërinë që si Davidi sfidonte Goliadhin, janë detaje që mbushin këtë turp. Vetë Kadareja e ka cilësuar pak a shumë me fjalët mallkimi dhe bekimi i tij. Mallkimi sepse ka shkruar ato që ka shkruar; bekimi sepse, ndoshta, po të mos kishte qenë kjo vepër që u përgatit për të promovuar Shqipërinë socialiste dhe diktatorin Hoxha në Perëndim, shkrimtari edhe mund të kishte rënë në vitin 1973 viktimë e luftës kundër liberalizmit dhe të kishte përfunduar keq.
E vërteta është se ky libër u shkrua në kohën e të ashtuquajturit liberalizëm, kur Enver Hoxha kishte lëshuar në fjalimin e Matit dhe takimin me Agim Meron një numër kritikash ndaj kuadrove të vjetra që nuk e kuptonin rininë duke lëshuar pe edhe për do eksperimente në art, letërsi e muzikë, që pastaj i dënoi me fushatën e famshme kundër liberalizmit. Në këtë frymë, edhe libri “Dimri i vetmisë së madhe” propagandonte vijën e partisë përsa i përket luftës kundër revizionizmit, i shërbente kultit të Enver Hoxhës dhe paraqiste një Shqipëri kartolinë – ku varfëria dhe mungesa e lirisë as që duken në horizont – dhe kishte edhe pasazhe ku flitej për ndonjë kuadër të vjetër koçixoxist apo për djemtë e Broduejit. Në fushatën kundër liberalizmit, që nisi tamam në kohën kur sapo ishte botuar libri, këto u konsideruan si devijime liberale. Nga sa kujtoj, në atë kohë u tha edhe se një nga arsyet pse u sulmua libri ishte mëria e disa udhëheqësve të tjerë xhelozë pse për Enver Hoxhën libri kishte 80 faqe, kurse për Mehmet Shehun, p.sh. kishte vetëm një gjysmë faqe apo për Hysni Kapon vetëm një paragraf. Kështu, libri u kritikua në gazetën “Zëri i Rinisë”, por ndërkohë duket se shkruesit, ose ata që i nxitnin ata, nuk e dinin se libri kishte kaluar kapitull më kapitull në duart e Ramiz Alisë, i cili, pas shumë gjasash, ia kishte kaluar edhe Enver Hoxhës. Këtë fakt e di nga im atë, Todi Lubonja, mik me Kadarenë dhe me Ramiz Alinë, i cili, kur i thashë një ditë pranvere përpara Plenumit IV (1973) se flitej se do ta “hante” edhe Kadareja për shkak të “Dimrit”, m’u përgjigj: “Nuk do t’i ndodhë asgjë, sepse librin e ka lexuar kapitull më kapitull Enver Hoxha, ngaqë duhet t’ia ketë dhënë Ramizi”. Që librin e ka kaluar kapitull më kapitull nëpër duar Ramiz Alia përpara se të botohet, këtë ma ka pohuar në një rast edhe ky vetë pas viteve ‘90. Dukej qartë se shkrimtari, me nuhatjen e tij ndaj pushtetit, e dinte mirë se në dorë të kujt varej fati apo fatkeqësia e të tjerëve, çka e vërtetoi edhe ajo që ndodhi më pas. E vërteta është se Enver Hoxha e mbrojti pasi atij i duhej talenti i shkrimtarit për t’i shërbyer si propagandues i figurës dhe veprës së tij në Perëndim, kurse, përsa u përket “çikërrimave” si ato që acaronin brenda vendit besnikët e tij më fanatikë (shih për “çikërrimat” intervistën që dha Agim Mero te “Shekulli” me këtë rast), ai kishte armën e tij të bekuar, Sigurimin e Shtetit. Megjithatë, libri u pastrua edhe nga do “çikërrima” të tilla dhe u ribotua pas një apo dy vjetësh me titullin “Dimri i madh”, duke ia hequr edhe fjalën “vetmi”, sepse ne, sipas propagandës, nuk ishim vetëm, por kishim me vete revolucionarët e vërtetë të të gjithë botës.
Pra, krijimi i këtij libri është një histori e shëmtuar, do të thosha, bashkëpunimi regjim – shkrimtar, ndoshta e rrallë në të gjitha diktaturat e Lindjes, kur ke parasysh jo vetëm çfarë është shkruar, por edhe kalimin kapitull më kapitull të dorëshkrimit në duart e Ramiz Alisë apo ndihmën e madhe që i ka dhënë Nexhmije Hoxha vetë për të konsultuar arkivat e Komitetit Qendror, që sipas saj, ishte edhe motivi se pse ia dhuroi shkrimtari. Megjithatë, sipas meje, nuk ishte ky motivi i vërtetë.

Mbi dhurimin e dorëshkrimit

Kush e ka jetuar atë kohë, nuk e ka vështirë të besojë se dorëshkrimi është dhuruar e nuk është marrë me përdhunë, siç pretendon shkrimtari. Nga ana tjetër, ne që e kemi jetuar atë kohë, nuk e kemi po ashtu të vështirë të kuptojmë se dhurimi nuk ka qenë një akt i sinqertë, por një akt servilizmi dhe frike, që ishte mënyrë jetese e njerëzve në atë kohë, veçanërisht e atyre që synonin të bënin karrierë apo të ruanin postet dhe statusin që gëzonin. Të mos harrojmë se në ato vite pakkush mendonte se ai regjim do të binte ndonjëherë. Koha kur thotë Nexhmije Hoxha se i është dhuruar dorëshkrimi (1975), është koha e terrorit, kur njerëzit po arrestoheshin dhe po çoheshin në gjyqe e dënoheshin me pushkatim pa qenë aspak fajtorë. E tregon edhe dënimi i Pashallarëve të Kuq që, kush e lexon sot, e gjen të një zelli revolucionar të skajshëm dhe me një mburrje të Enver Hoxhës të paparë. Por, humori i keq i diktatorit, i turbulluar si nga krimet e shumta, edhe nga paranojat pas një infarkti që e kishte mbajtur në koma për disa ditë, mund t’i çonte njerëzit në burg e deri në pushkatim për pako gjë.
Ne kemi dy versione të përkundërta lidhur me posedimin e dorëshkrimit nga Nexhmije Hoxha. Ata që e kanë jetuar atë kohë e kujtojnë se vizita është bërë në kohën e liberalizmit dhe ka qenë një vizitë kortezie, që synonte mbajtjen afër të shkrimtarit, dhe jo një vizitë shantazhi e grabitjeje, dhe se Nexhmije Hoxha madje i ka kërkuar t’ia kthejnë vizitën për të cilën Kadareja ka shkruar gjerë e gjatë me superlativa për diktatorin. Dimë po ashtu që Agim Mero, i cili ka qenë së bashku me Nexhmije Hoxhën, thotë se kanë qenë aty për ta uruar për futjen në Parti dhe se nuk kanë dalë nga shtëpia e tij me dorëshkrim. Dhe kjo është logjike, sepse, sikur të donte të të merrte ndonjë gjë diktatori, nuk të dërgonte gruan, por të dërgonte ndonjë nga ata të vetët, dhe po të kishte ardhur puna deri aty, libri nuk e shihte dritën e botimit. Aq më tepër që në vitin 1971, kur është bërë vizita e vetme e gruas së diktatorit, libri ende s’ishte botuar. Është shumë e besueshme, prandaj, që Kadareja, i frikësuar se mund të humbte përkrahjen e diktatorit në ato vite kur ai po pushkatonte edhe njerëzit më të afërt, për të treguar edhe një herë besnikërinë e tij, ka kryer këtë akt dhurimi. Të paktën shumë herë më e besueshme se sa skenari që na tregon ai se i paska shkuar Nexhmija në shtëpi dhe ia paska marrë gati përdhunisht me njerëzit e saj që dinin edhe se ku e mbante ky. (Shih për disa numra te “Shekulli” shtator-tetor 2012).
Prandaj, sipas meje, kemi të bëjmë me një akt dhurimi – që s’bën përjashtim në dhuratat e shumta që i blatoheshin “shokut Enver” asokohe – që meriton të analizohet për të kuptuar atë regjim, si dhe për të kuptuar edhe marrëdhëniet e njerëzve në përgjithësi dhe të intelektualëve e krijuesve të asaj kohe në veçanti me figurën që e kishin ngritur në kult.

 Morali i kësaj historie

Ajo që bie në sy në telenovelën tonë janë disa momente që meritojnë reflektim. Bie në sy fakti se Nexhmije Hoxha po luan deri në fund rolin e njeriut që po tradhtohet nga një ish-bashkëpunëtor dhe mik i dashur i familjes, i cili vetëm të mira paska pasur prej saj dhe që po tregon karakterin e tij prej njeriu shpirtvogël, por që megjithatë, Nobelin e meriton (a thua se shpirti i vogël dhe shkrimtari i madh të mos kenë ndonjë lidhje me njëri-tjetrin). Bie po ashtu në sy roli i mundimshëm që ka kohë që kërkon të luajë Kadareja sikur nuk ka qenë shkrimtari i zgjedhur i diktatorit, por një kundërshtar i diktaturës, e cila i paska hyrë deri me përdhunë në shtëpi për t’i marrë dorëshkrimin e romanit. Bie në sy heshtja e tërë atyre intelektualëve të asaj kohe që kanë qenë kolegë të Kadaresë, që e dinë shumë mirë se cila është e vërteta, por që nuk prononcohen. Që të tria janë shenja të një shoqërie që vazhdon të jetojë në një hipokrizi dhe gënjeshtër të madhe, që ta kujton jo pak atë kohë.
Njeriu pyet: Si ka mundësi që zonja Hoxha nuk paska reflektuar asnjë çast mbi marrëdhëniet njerëzore që kishte imponuar ai regjim: të një hipokrizie, frike dhe mosbesimi të njeriut te njeriu, për të cilën i shoqi punonte sistematikisht? A ka harruar Nexhmije Hoxha se me gjithë dashurinë e madhe që tregonin anëtarët e Byrosë Politike ndaj burrit të saj, tek e fundit ai i çoi shumicën e tyre në plumb? A e ka harruar Nexhmije Hoxha se njerëzit detyroheshin të divorconin e të mohonin deri familjarët e tyre për të shpëtuar lëkurën? A mos mendon ajo se këta donin më shumë partinë dhe shokun Enver, sesa familjen e tyre? A mendon ajo se do t’i kishte thënë Kadareja këto fjalë tani për të dhe të shoqin sikur të mos kishte qenë e gjitha një hipokrizi? Pse atëherë pretendon të mbajë një dorëshkrim që pa dyshim i është dhuruar si një akt hipokrizie dhe frike? Le të mbajë fotokopjen dhe le të mendojë ca më shumë për gënjeshtrën e madhe historike që është shkruar aty, e cila, edhe ajo, është diktuar përdhunisht nga i shoqi i saj. Nëse Nexhmije Hoxha dje ka qenë e verbuar nga pushteti dhe sot beson se Enver Hoxhën e kanë dashur vërtet jo vetëm Kadareja, por edhe vetë ata që para pushkatimit bërtisnin “rroftë Enver Hoxha”, ne s’na falet që të mos i shohim këto akte si kulmin e deformimit që i ka bërë njeriut ai regjim mizor.
Nuk na ndihmon aspak për të kuptuar atë kohë. Përkundrazi, na konfondon, edhe shkrimtari Kadare, i cili prej kohësh na thotë se ka qenë i lirë në diktaturë dhe bile se ka qenë kundër regjimit që në fillim fare.  Mirëpo përpjekja e tij për të na vërtetuar këtë kur ndeshet me faktet (edhe si ato që nxori Nexhmije Hoxha për të së fundi) na ngjan si ajo e dikujt që kërkon të arnojë një xhaketë të kalbur keqas, së cilës sapo i vë dorën në një anë për ta qepur, shqepet në anën tjetër. Sepse kush lexon 80 faqet që i dedikohen Enver Hoxhës në atë kohë, do të thotë se dhënia e një dorëshkrimi dhuratë nuk është asgjë përpara ngritjes së monumentit që i ka bërë diktatorit me atë libër. Mirë se dorëshkrimi i qenka marrë me përdhunë, po ato që janë shkruar në atë dorëshkrim (e shumëkund tjetër në veprën e tij) si janë shkruar, me përdhunë? – pyesin lexuesit. Po anëtar të PPSH, po deputet dhe pastaj edhe nënkryetar të Frontit Demokratik me përdhunë e bënë?
Na e shtojnë edhe më konfuzionin edhe ata që na thonë se këto ishin kompromiset që ka bërë shkrimtari për të bërë disidencë, apo se disidencë ishte edhe t’i këndoje diktatorit me varg të lirë, dhe jo varg me rimë. Na e shton edhe heshtja e shumë intelektualëve të djeshëm që nuk thonë të vërtetën e kësaj historie, edhe pse e dinë shumë mirë atë, ndonëse e shohin se Kadareja po shkon shumë larg me akuza paranojake ndaj njerëzve që nuk konformohen me “të vërtetat” e tij. Madje ka nga ata që të thonë se s’duhen thënë këto që të mos e dëmtojmë Kadarenë për çmimin “Nobel”, a thua se ky çmim qenka më i rëndësishëm edhe se e vërteta.

Mbi gjyqin

Juristët të thonë se ishte barra e akuzuesit (në këtë rast Kadaresë) të provonte se dorëshkrimi i ishte marrë dhe nuk e kishte dhuruar, dhe jo barra e të akuzuarit (në këtë rast e N. Hoxhës) të provonte se ky send i ishte dhuruar. Sepse kësaj i thonë që nesër të të vijnë në shtëpi dhe të kërkojnë të provosh se nuk i ke vjedhur sendet që ke aty. Po ashtu ata thonë se një send që posedohet prej një kohe që i kalon dhjetë vjet pa u denoncuar, konsiderohet si posedim i parashkruar.
Sidoqoftë, di të them se vendimi i gjykatësit mban shumë erë nga pikëpamja juridike dhe duhet të na bëjë të gjithëve të mendojmë se kultura e gatuar nga vetë Enver e Nexhmije Hoxha, kur gjykatësit vendosnin në emër të më të fortit dhe të pushtetshmit për fatet e njerëzve dhe jo në emër të së drejtës, ashtu siç u kthye kundër këtyre sot, mund të kthehet nesër edhe kundër kujtdo që s’është me më të fortin. Kush ankohet sot për gjyqet që i fiton Sali Berisha në sajë të pushtetit që ka, duhet ta hetonte mirë edhe këtë vendim dhe, sipas meje, ta denonconte edhe këtë gjyqtar, i cili, kam shumë frikë se, po të kishte qenë në një regjim si ai i Enver Hoxhs, do të kishte dhënë dënime si ato të asaj kohe me dëshmitarë dhe akuza të rreme. Ky vendim gjyqësor mua më tingëllon si një akt frikësimi për të gjithë ata që luftojnë që e drejta të jetë sovrane dhe që të gjithë qytetarët të jenë të barabartë përpara ligjit. Ky gjyqtar u thotë njerëzve: bëhuni me pushtetin që të mos keni telashe edhe me mua. Ai dhe tërë kjo histori tregon se ne nuk kemi mësuar nga e kaluara, prandaj dhe se siç vazhdojmë të kultivojmë modelin e intelektualit apo të gjyqtarit që kërkon të bëjë karrierë nëpërmjet lidhjes dhe shërbimeve ndaj pushtetit, do të vazhdojmë edhe të pësojmë dhunën dhe padrejtësinë që sjell kjo kulturë.

13 November 2012

Ahmet Zogolli e Tania Visirova

Diplomati Hoxha: Pse erdhi e çfarë kërkonte ish-gruaja e Ahmet e Zogut në ambasadën tonë në Francë


TANJA E ZOGUT-1
“Tanja Visirova kërkoi pension si ish-gruaja e Mbretit dhe shitjen e 10 ha tokë që Zogu i kishte falur Tanja Visirova në Xhafzotaj”

Quhej Tanja Visirova. Ishte një vajzë pa të ardhme, që ‘gjuhet’ dhe përfundon si valltare në kabaretë e lokalet e Parisit. Atu pikaset nga Lalë Krosi, e ftohet si valltare për të kërcyer në Shqipëri për Mbretin Ahmet Zogu… Mbreti bie në dashuri me Visirovën dhe kërkon ta marrë për grua. Por Nëna Mbretëreshë e kërcënon se ‘sa të jem gjallë unë, ti nuk do të marrësh grua jo myslimane”. Kështu, për më shumë se 4 vite rresht, Visirova bëhet gruaja e Ahmet Zogut(martesë monogamike, pa kurorë)… Më vonë braktiset… Por në vitin 1997, ish-gruaja e Zogut troket në ambasadën e Shqipërisë në Paris dhe kërkon ‘pension si ish-grua e Mbretit dhe shitjen e 10 hektarëve tokë në Xhafzotaj, të cilën Zogu ja kishte dhuruar me dokument’… Një histori e rrallë, pothuaj e pa njohur për shqiptarët… Diplomati e publicisti Idajet Hoxha, ish- Sekretar i Ambasadës së Shqipërisë në Francë, personi që është marr me problemin ‘Visirova’, sjellë këtë histori interesante për ‘Dita’…

Zoti Hoxha! Ju keni publikuar kohët e fundit një fakt të pa njohur apo pak të njohur publikisht, bashkëjetesën e Ahmet Zogut me një grua të huaj, që njihet si gruaja e parë e Ahmet Zogut?
-Po. Kjo lidhet me aktivitetin tim si diplomat karriere, përkatësisht gjatë kohës që kam qenë në detyrën e Sekretarit të Ambasadës së Shqipërisë në Paris e njëkohësisht konsull i Përgjithshëm për disa vende të tjera… Gruaja e parë e Ahmet Zogut është një rumune me emrin Tanja Visirova dhe ka bashkëjetuar, apo siç thuhet‚ martesë morganatike (pa kurorë)… Nuk është histori e pa njohur kjo, por dhe unë shpreh habinë se përse është kaluar ky fakt në heshtje si në vitet e monizmit, ashtu dhe në këto 20 e ca vite të demokracisë…

Po nga u kujtuat pikërisht pas gati gjysmë shekulli të flisni tani për gruan e parë të mbretit Zog?
-Në fakt, unë nuk jam kujtuar tani, por me kohë, të paktën që në vitin 1975, kur ish-gruaja e parë e Mbretit Zog erdhi në ambasadën tonë në Paris për probleme të saj që lidheshin me faktin e të qenit dhe përfitimet që ajo kërkonte si ish-gruaja e Ahmet Zogut… Ka qenë një emision televiziv të kohëve të fundit, ku mes të tjerave, jepeshin disa sekuenca filmike kur Ahmet Zogut i bënë atentat jashtë vendit… Në krah të tij(Zogu dihet shpëtoi e u vra adjutanti mirditor), ishte një grua… Ishte Tanja Visirova, gruaja e parë e Ahmet Zogut… U kujtova lidhja e dikurshme me ‚të kur kryeja detyrën diplomatike në ambasadën tonë në Paris…

Diçka më konkrete në këtë aspekt?
-Po. Tanja Visirova, pas katër vitesh u braktis nga Ahmet Zogu, e ju rikthye jetës së dikurshme të kabareve të Parisit… Por u rrënua… Jetonte në vështirësi… Këtë kohë, erdhi në ambasadën tonë..

Përse erdhi Tanja Visirova tek ju në ambasadë?
-Kërkonte lidhjen e një pensioni nga shteti shqiptar si ish-gruaja e Mbretit Zog, si dhe ndërhyrjen për të shitur një sipërfaqe toke që Zogu ia kishte dhuruar në Xhafzotaj me dokument të rregullt… E me këtë problem, u mora unë… Por Tanja Visirova, gruaja e parë e Ahmet Zogut, më saktë historia e saj, është publikuar në një monografi që  hapi shumë probleme për ‘të dhe ne diplomatët shqiptarë që atë kohë u morëm me shqetësimin e Visirovës…

Përse nuk është publikuar ky libër, apo më saktë është siguruar ndonjë kopje e tij?
-Dëgjo. Po u them shkurt se këtë libër, unë e bleva për ambasadën kundrejt faturave, e dorëzova legalisht në Ministrinë e Jashtme të Shqipërisë atëherë, por çuditërisht nuk di se si ‘humbi’, ky libër. Tashmë, vonë, unë e kam siguruar një kopje të tij… Është histori e gjatë kjo… Mua më ndihmoi ditari i shënimeve që mbaja atë kohë, por dhe memoria… Gjithashtu, kam vuajtur jo pak për të kontaktuar Tanja Visirovën lidhur me letrën që ajo dorëzoi në ambasadë. Kjo ishte një nga detyrat e mia funksionale, të cilën unë, u përpoqa ta bëja sa më mirë…

Atëherë, mund të na prezantoni këtë ngjarje, gruan e parë të Ahmet Zogut, si dhe ndjekjen që i bëtë shqetësimeve të paraqitura në ambasadë nga Tanja Visirova?
-Po. Ahmet Zogu i Parë, mbreti i shqiptarëve ka qenë i martuar (jo zyrtarisht) dhe ka bashkëjetuar me Tanja Visirovën për rreth 4 vite. Jo vetëm kaq, por Zogu i ka falur Tanjas një sipërfaqe 10 hektarë tokë në Xhafzotaj të Durrësit…

Ku i mbështesni këto që pohoni?
-Në dokumentet zyrtare të kohës, në praktikën e punës në ambasadën tonë në Francë, në letrën(kërkesën) që Visirova dorëzoi në ambasadë si dhe në shënimet e mia që kam mbajtur atë kohë…

Kur dhe pse ka ardhur Tanja Visirova në ambasadën tonë në Francë?
-Ka ardhur në vitin 1977. Tanja Visirova, një ditë vjen në ambasadën tonë në Francë dhe takon personelin e pritjes. Unë ato momente nuk ndodhesha aty, pasi kisha një problem tjetër në ndjekje. Ajo u prezantohet me emër e mbiemër, pohon se është ish-gruaja e Ahmet Zogut, duke paraqitur dhe problemet që kishte… Me thënë të drejtën, deri para 40 vitesh dhe unë e dija që Ahmet Zogu ka patur vetëm një martesë, atë me Geraldinën. Por isha i gabuar. Faktet flisnin ndryshe. Siç u thash më lart, para disa ditësh, në një kanal televiziv, pashë një sekuencë filmike, nga e cila mësova se mbreti Zog ishte ndodhur para një atentati në Vjenë në vitin 1931. Për çudi, në krahë të djathtë të tij, sikurse dukej në sekuencat filmike, ishte gruaja e tij e parë, Tanja Visirova! Me shkoi ndërmend se, do të ishte normale që në Mauzoleun që do të ngrihet për familjen mbretërore, në njërin krah të mbretit Zog, të zinte vend dhe Tanja Visirova, e cila për 4 vjet ka ngrohur krevatin e mbretit, me një martesë morganatike, pa kurorë, nga viti 1929 deri në vitin 1933.

Të kthehemi tek Tanja Visirova dhe ardhja e saj në ambasadën tonë në Francë?
-Ka qenë dhjetor i vitit 1977. Data nuk me kujtohet me saktësi. Kur u ktheva nga shërbimi që kisha, gjeta një shënim në librin e Ambasadës sonë në Paris që ishte lënë posaçërisht në një tavoline ku ishte telefoni i punës. Në libër (dokument zyrtar i ambasadës) shënohej: “Zonja Tanja Visirova kërkoi një informacion nga Ambasada, nëse ishte e mundur të vihej në shitje një parcelë toke, pronë e saj që ndodhej në Xhafzotaj të Durrësit. Zyrtarisht, isha i detyruar që ta ndiqja këtë problem… Por me thënë të drejtën, shënimi i lënë në librin e ambasadës ishte i shkurtër, me pak të dhëna e më krijonte shumë vështirësi ta ndiqja si problem… Por Tanja Visirova, do të më ndihmonte…

Në çfarë mënyre u ndihmoi ish-gruaja e parë e Ahmet Zogut?
-Pas disa ditësh nga ardhja në ambasadë, Visirova kishte marrë përsëri në telefon dhe personi që kishte qenë në shërbim në ambasadë, i kishte dhënë porosinë që të përshkruante në një letër kërkesën e saj, duke dhënë dhe adresën e saktë dhe numrin e telefonit, për të komunikuar direkt me Konsullin kur të ndodhej në Ambasadë.

Cilat ishin kërkesat e zonjës Tanja Visirova?
-E përmenda dhe pak më sipër. Dy ishin problemet e ish-gruas së Ahmet Zogut, për të cilat kërkonte ndihmë e zgjidhje nga ambasada jonë në Paris. Ajo, si ish-gruaja e Mbretit Ahmet Zogu, kërkonte nga shteti shqiptar lidhjen e një pensioni pleqërie. Kërkonte gjithashtu të njihej me procedurat ligjore për shitjen e një sipërfaqe 10 hektarë toke që Ahmet Zogu ja kishte dhuruar në Xhafzotaj të Durrësit…

Dhe ju u vutë në kërkim të Tanja Visirovës?
-Sigurisht që po. Nuk di sa kohë kaloi, por duhet të ketë qenë muaji shkurt i vitit 1978. Ambasadori Dhimitër Lamani më thërret në zyrën e tij dhe më jep një letër në të cilën kishte vënë shënimin: “Po kjo!. Ç’do kjo!? Çfarë pensioni kërkon kjo?!”. Unë e lexova shënimin e lënë prej tij, por me thënë të drejtën, nuk e kuptova dhe këtë shënim…

Si vepruat më pas?
-U njoha fillimisht me letrën e Tanja Visirovas. U befasova nga ato që Tanja shkruante në letër si dhe kërkesën e saj për ndihmë nga ana jonë…

Çfarë shkruante ish-gruaja e parë e Zogut në këtë letër?
-Dua të theksoj se detyra jonë ishte jo vetëm ta ruanim këtë letër, ashtu si çdo dokument që vinte në ambasadë, por dhe të operonim për zgjidhjen e problemit, duke mbajtur kontakte dhe me sektorin përkatës në Ministrinë e Jashtme në Shqipëri. Ja çfarë shkruante në letër Visirova: “Kam qenë në martesë pa kurorë me mbretin Zog nga viti 1929 deri në vitin 1933. Zogu më ka dhuruar një parcelë tokë prej 10 ha, që ndodhet diku në vendin e quajtur Xhafzotaj. Unë nuk e di se ku ndodhet ky vend dhe asnjëherë nuk kam shkelur në atë pronë që më është falur me dokumentet që kam, nga Mbreti… Jam e lodhur, pa të ardhura, pa shtëpi… Banoj në hotel pensioni në qytetin e Vensës. Kam shitur kujtimet e mija për të fituar pak të holla për jetesë. Nëse autoritetet tuaja mund të më akordojnë një pension të vogël për vitet që kam qëndruar në strehën mbretërore dhe nëse mund të vihet në shitje sipërfaqja e tokës që më është dhuruar”…

Çfarë bëtë pas njohjes me shqetësimin e Visirovas? 
-Në fakt, nuk u interesova për shënimet që kishte vënë Ambasadori Dhimitër Lamani, pasi nuk kisha asnjë informacion për këtë njeri. Letra kishte kërkesa që nuk mund të përmbusheshin nga ana ime dhe në rastin më të afërt, unë e futa këtë letër në postën që iu dërgua Ministrisë Jashtme. Por duhet të kalonte një vit, që unë të përballesha përsëri me Tanja Visirovën, por në një mënyrë tjetër e të pa pritur…

Në çfarë mënyre?
-Isha frekuentues i rregullt i librarive, për të mësuar librat e rinj që dilnin në shitje në Francë. Kjo ishte dhe në përmbushje të detyrës sime shtetërore. Pas një viti ose ca më shumë, një nga librashitëset e librarisë ‘La Martin’, më kthen për të me prezantuar një libër të autores Maria Krepova me titull ‘Tanja Vizirova’. Për çudinë time, ajo me futi në këndin e veçantë, ku kishte libra dhe pamje pornografike, që ne nuk isha futur ndonjëherë. Mori nga rafti i librave një libër që ishte i ekspozuar. Ishte një libër me autore Maria Krepova. Pa u zgjatur, e pashë se kishte të bënte me Shqipërinë dhe kryesisht me mbretin Zog. Nxora frangat dhe e pagova librin duke i marrë dhe faturën përkatëse. Pasi ngjita shkallët e Ambasadës, e lexova me vështirësi këtë libër. Ndërsa në muajt pasardhës e dërgova këtë libër në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Shqipërisë.

Cili ishte fati i këtij libri?
-Thashë që librin e nisa me postën e ambasadës, në Tiranë. Në një farë mënyre, këtu përfundonte dhe detyra ime. Nuk jam interesuar se Libri ishte i mbushur me foto pornografike dhe me foto të familjes mbretërore. Nga emigrantët zogistë, qarkullonin zëra se ky libër, “është bërë nga propaganda komuniste për të njollosur nderin e Mbretit”… Në fakt, dhe sot habitem se si ky libër qëndroi në ‘hije’ në vitet e monizmit, por dhe në këto më shumë se dy dekada demokraci…
(Vijon nesër)

NESËR DO TË LEXONI:
-Peripecitë e diplomatit Idajet Hoxha për të takuar Tanja Visirovën, ish-gruan e parë të Ahmet Zogut.
-Si u kërcënua dhe u zhduk Tanja Visirova nga njerëzit e Zogut pas publikimit të monografisë për ‘të.
- Jeta e Tanja Visirovës, lidhjet me Ahmet Zogun, bashkëjetesa 5-vjeçare dhe kujtimet e saj.

SOM 1
“Zonja Tanja Visirova erdhi në ambasadën tonë në Paris e kërkoi një informacion, nëse ishte e mundur të vihej në shitje një parcelë toke, pronë e saj që ndodhej në Xhafzotaj të Durrësit. Zyrtarisht, isha i detyruar që ta ndiqja këtë problem… Por me thënë të drejtën, shënimi i lënë në librin e ambasadës ishte i shkurtër, me pak të dhëna e më krijonte shumë vështirësi ta ndiqja si problem…”

SOM 2
“Kam qenë në martesë pa kurorë me mbretin Zog nga viti 1929 deri në vitin 1933. Zogu më ka dhuruar një parcelë tokë prej 10 ha, që ndodhet diku në vendin e quajtur Xhafzotaj. Unë nuk e di se ku ndodhet ky vend dhe asnjëherë nuk kam shkelur në atë pronë që më është falur me dokumentet që kam, nga Mbreti… Jam e lodhur, pa të ardhura, pa shtëpi… Banoj në hotel pensioni në qytetin e Vensës”

SOM 3
“Librin për Tanja Visirovën, unë e bleva për ambasadën kundrejt faturave dhe dorëzova legalisht në Ministrinë e Jashtme të Shqipërisë atëherë. Por çuditërisht, nuk di se si ‘humbi’, ky libër. Tashmë, vonë, unë e kam siguruar një kopje të tij… Mua më ndihmoi ditari i shënimeve që mbaja atë kohë, por dhe memoria… Gjithashtu, kam vuajtur jo pak për të kontaktuar Tanja Visirovën lidhur me letrën që ajo dorëzoi në ambasadë”

DIPLOMATI IDAJET HOXHA

Diplomati dhe publicisti Idajet Hoxha u lind në vitin 1938 në Tërbaç të Vlorës. Pas përfundimit të arsimit të mesëm në vendlindje, u dërgua për studime të larta për Marrëdhënie Ndërkombëtare (në fushën ushtarake) në Moskë. Që andej, u kthye në Shqipëri me prishjen e marrëdhënieve në vitin 1961. Më pas, ai ka punuar si oficer i Sigurimit të Shtetit në Kukës, në Peshkopi, Fier  dhe Tiranë. Në vitin 1977 emërohet Sekretar i Parë dhe Konsull në Francë, ku përveç Francës, mbulonte dhe Belgjikën, Luksemburgun, Holandën dhe UNESCO-n.  Këtë detyrë e kreu deri në nëntor të vitit 1982. Kthehet në atdhe e punon në detyra të rëndësishme, përfshi dhe atë të Shefit të Katedrës së Shërbimit të Inteligjencës në Akademinë e Policisë. Përveç Akademisë së Policisë, ka mbaruar dhe Fakultetin Juridik pranë Universitetit Shtetëror të Tiranës. Është autor i disa librave artistikë, e shumë artikujve shkencorë e publicistikë.

Gazeta DITA  Nëntor 13, 2012